Emocjonalny i duchowy wymiar edukacji

To oczywiste, że ważnym zadaniem szkoły jest harmonijny rozwój uczniów. Ale najczęściej jedynie na poziomie deklaracji. Tymczasem praktyka jest zupełnie inna. Skupiamy się na obszarze intelektualnym, fizycznym, a zaniedbujemy sferą rozwoju emocjonalnego uczniów i całkowicie ignorujemy duchowy aspekt wzrastania. Nie rozumiemy, nie doceniamy, a może nie chcemy przyznać, że duchowość jest ważnym elementem ich życia. A przecież bez zachowania równowagi między wszystkimi obszarami funkcjonowania człowieka, nie jest możliwy integralny rozwój.

Opór przed zmianą

Nikt z nas nie uczył się w szkole - nie uczy także dziś - jak w osiąganiu celów przekraczać granice komfortu i strefę osobistego bezpieczeństwa. A przecież dopiero wyjście poza te obszary uruchamia w nas ogromną siłę do przeprowadzenia zmian w naszym życiu i własnym rozwoju.

Twórczy potencjał zmiany

Jak często w naszym życiu prywatnym i zawodowym zastanawiamy się nad miejscem, w którym jesteśmy i sensem tego, co robimy? Czy mamy momenty, w których twierdzimy, że nie mamy już szansy robienia nowych ekscytujących projektów, uczenia się czegoś nowego i tym samym maleją nasze szanse na dalszy rozwój? Czy w ten sposób nie manifestuje się wypalenie zawodowe, przekształcające się w depresję? To ważny moment i sygnał, który może być impulsem do zmiany, do osobistej głębokiej transformacji.

Prawo do wyboru

Codziennie w naszych szkołach zabijamy w uczniach wolną wolę - możliwość dokonywania indywidualnych wyborów. Ale też nie rozwijamy wyobraźni, samoświadomości i sumienia - pozostałych dyspozycji człowieka, które decydują o jakości naszego życia. To edukacja zdominowana przez instrukcje, schematy, szablonowe działanie i szkolne rytuały. Sterujemy dziećmi, ich decyzjami odbierając prawa do wykorzystania własnego tempa pracy, osobistych potrzeb wynikających z siły potencjału i indywidualnego talentu. Wiem, to trudne. Wielu twierdzi nawet, że niemożliwe.

Strategia wdrażania zmian

To nie technologia zmienia szkołę. To wiemy, choć nie wszyscy. Nie zmienią jej też atrakcyjne aplikacje, programy komputerowe, puste deklaracje o wyjątkowości szkoły, ani też wymyślne akcje promocyjno - marketingowe. Wpływu na to nie mają ani liczby tabletów w klasie, piękne pracownie komputerowe, czy tablice interaktywne. Szkołę zmieniają nauczyciele z jasną koncepcją pedagogiczną, spójną filozofią i programem oddziaływań wychowawczych. To właśnie systemowe, a nie incydentalne działania prowadzą do sukcesu.

iPad w edukacji - badania

Zwiedziłem wiele europejskich szkół. Byłem między innymi w Holandii, Czechach, Niemczech, Wielkiej Brytanii, Finlandii. Uczestniczyłem też w zajęciach w kilku szkołach w Kanadzie. Podczas takich wizyt skupiałem się głównie na odkrywaniu spójnych koncepcji dydaktycznych, które decydują o wyjątkowości każdej z nich. Kluczem okazywał się dyrektor z jasną i spójną wizją pedagogiczną. To on inicjował zmiany. Cechowała go charyzma, odwaga i konsekwencja w działaniu. Do tego silne poczucie własnej wartości, proaktywność, pozytywne nastawienie do świata i spójność wewnętrzna.

Odkryć to co najważniejsze

Odwieczne pytanie. Jak to się dzieje, że to co interesujące dla ucznia, częściej ma miejsce poza szkołą, podczas dodatkowych zajęć i na specjalistycznych warsztatach? Jak sprawić, by nauka stała się równie atrakcyjna, jak praca podczas zajęć pozalekcyjnych? Dlaczego nie wykorzystać w codziennej szkolnej praktyce siły różnorodnych form pracy charakterystycznych dla popołudniowych zajęć? Jak w tej sytuacji zorganizować takie środowisko edukacyjne, aby dostrzec to co najważniejsze - naturalny potencjał uczniów? 

Zrozumieć ucznia

Zrozumieć, to znaczy odkryć w drugim człowieku jego silne strony. Wyzwalać najlepsze cechy charakteru, zarażać entuzjazmem i budować w nim poczucie własnej wartości. To wreszcie zaspokoić tak podstawowe potrzeby jak szacunek, uznanie, akceptacja, przyjaźń i miłość.

Postawić na C-U-D

W przededniu  26. Sympozjum Człowiek-Media-Edukacja, zamieszczam rozmowę z jego pomysłodawcą i organizatorem. Prof. Janusz Morbitzer mówi o dehumanizacji dzisiejszej szkoły, jej hipokryzji, o deficycie odpowiedzialności, wpływie Internetu oraz roli edukacji medialnej w rozwoju uczniów.  Wskazuje potrzebę troski o równowagę między sferą fizyczną, intelektualną i duchową ucznia. To holistyczne podejście do rozwoju jest nadal ważnym i pilnym wyzwaniem.

Smak i zapach edukacji

Na początek zbliżającego się roku szkolnego proponuję kolejny interesujący wywiad z archiwum miesięcznika Edukacja i Dialog. W rozmowie red. Anny Raczyńskiej z prof. Mariuszem Zawodniakiem poruszanych jest kilka ważnych dla szkoły wyzwań, ważnych również dziś. Na czym polega konfrontacja teorii z codzienną szkolną praktyką? Jaką rolę odgrywa humanistyka w cyfrowym świecie? Profesor Zawodniak jest twórcą pojęcia i koncepcji szkoły nowej generacji. Mówi nie tylko o znaczeniu nauczycieli w przekształcaniu dzisiejszej szkoły, ale również o sposobie funkcjonowania uczniów i specyfice środowiska edukacyjnego charakteryzującego jej nowy model.

Podręcznik ułana

Dziś zapraszam na rozmowę z prof. Aleksandrem Nalaskowskim. To czwarty już wywiad udostępniany z archiwum miesięcznika Edukacja i Dialog. Powoli powstaje mini cykl rozmów z autorytetami. Nie byłoby ich, gdyby nie współpraca z Anną Raczyńską, wybitną dziennikarką, która w latach 2009-2015 przeprowadziła dziesiątki ważnych rozmów z wybitnymi pedagogami. W tym czasie w redakcji miesięcznika odbywały się również regularne debaty pod hasłem: Polska Szkoła 2030. Uczestniczyli w nich samorządowcy, akademicy, praktycy, przedstawiciele ministerstwa edukacji, politycy oraz działacze organizacji pozarządowych, dyrektorzy szkół i nauczcyciele. Wymowne były tematy przewodnie debat: Oczekiwania i możliwości, Oczekiwania a realizacja, Oczekiwania i propozycje. Oczekiwania a potencjał, Oczekiwania a perspektywy. Oczekiwania a działania. Na ile mają dziś jeszcze wartość, czego dowiadujemy się dziś o nas samych, o szkole, o tym jak traktujemy edukację? Czy ujawnia się z tych dyskusji kryzys globalnej edukacji, jak brzmiały odpowiedzi na współczesne wyzwania? Chcę wrócić do tych debat w przyszłości. Tymczasem proponuję rozmowę z prof. Aleksandrem Nalaskowskim.

Wiele pytań o...

W latach 2009-2015 publikowaliśmy - wspomina Anna Raczyńska, zastępca redaktora naczelnego miesięcznika Edukacja i Dialog - fascynujące rozmowy z ludźmi, którzy pomagali zrozumieć świat. Dziś zamieszczam kolejną rozmowę redaktor Anny Raczyńskiej. To wywiad z prof. Bogusławem Śliwerskim, który odbył się pod koniec 2013 roku. Opublikowaliśmy go na początku roku 2014. To odpowiedź na pytanie o wartość, znaczenie i metodologię badań PISA, a także o jakość polskiej edukacji, potrzebę reform i model szkoły przyszłości, a także znaczenie wygaszanych już dziś gimnazjów. Mijają cztery lata, a rozmowa jest nadal aktualna. Po jej lekturze pojawia się gorzka refleksja: gdybyśmy tylko chcieli uważnie wsłuchać się w głos Profesora…

Zeszpecony umysł

Ważna rozmowa z prof. Zbigniewem Kwiecińskim. Wywiad z 2012 roku nie stracił nic na swojej aktualności. To jego wielka siła. Ukazał się w ramach cyklu rozmów z autorytetami publikowanego w latach 2009 - 2014 w kierowanym przeze mnie miesięczniku Edukacja i Dialog. To nie tylko diagnoza dzisiejszej edukacji. To gorzka próba zdefiniowania przyczyn kryzysu polskiej edukacji. Marta C. Nussbaum nazywa to „cichym kryzysem”. Coraz silniej doświadczamy jego skutków w globalnym świecie. Zapraszam na rozmowę Anny Raczyńskiej z prof. Zbigniewem Kwiecińskim.

Złoty róg w czarnym kolorze

Na czas wakacji proponuję cykl rozmów, które w latach 2009-2014 publikowaliśmy w kierowanym przeze mnie miesięczniku Edukacja i Dialog. Na początek rekomenduję niezwykle ważną rozmowę z profesorem Lechem Witkowskim - autorem rozprawy „Wyzwania autorytetu”, książki roku 2009. Wywiad, który przeprowadziła Anna Raczynska, ukazał się w 2010 roku, nie stracił nic na swojej aktualności. To swoista diagnoza edukacji. Rozmowę tę możemy potraktować również jako zapowiedź przyczyn światowego kryzysu edukacji. Kryzysu globalnego, którego skutki coraz wyraźniej zaczynamy odczuwać.

Potęga marzeń

W jaki sposób szkoła pomaga uczniom w odkrywaniu marzeń i w rozwoju ich potencjału? Jakie doświadczenia organizują nauczyciele, aby przybliżyć uczniów do ich spełnienia? Czy szkoła w wystarczający sposób wspiera ich w tych działaniach i wykorzystuje indywidualne talenty oraz osobistą siłę? Dlaczego tylu rezygnuje ze swoich marzeń? Marzeń, a nie społecznych oczekiwań.

Tajemnica szkoły w Podmoklach Małych

Poruszyła mnie historia Franciszka Sarnowskiego - niezwykłego pedagoga, skromnego, oddanego swojej pasji, patrona szkoły w Podmoklach Małych. Od jego śmierci minęło już ponad 77 lat, ale idea służby dla lokalnej społeczności nadal jest dziś kontynuowana. A to za sprawę Elżbiety Ryczek - dyrektorki szkoły, która jest nie tylko wierna myśli pedagogicznej patrona, ale rozwija ją w różnych formach, realizując wiele wartościowych projektów krajowych i międzynarodowych. Wystarczy spojrzeć na stronę internetową szkoły, aby przekonać się, w jaki sposób łączy się w niej tradycję oraz niezwykłą historię z nowoczesną myślą dydaktyczną.

Wewnętrzny kompas

Silne i w pełni świadome wewnętrzne przekonanie o tym, co dobre, a co złe pomaga ludziom działać spójnie i dążyć do celu bez zbędnych strat emocjonalnych. To właśnie wewnętrzny kompas - wykształcony system naszych indywidualnych wartości, decyduje o osobistych wyborach i gwarantuje ludzkości przetrwanie. Taka postawa, to dojrzałe zrozumienie znaczenia siły odróżniania dobra od zła. Czy szkoła jest dziś miejscem takiej refleksji?

Czy w Polsce są turkusowe szkoły?

Czy istnieje przepis na projekt „turkusowa szkoła”? Po pierwsze, nie jest ważne, czy szkołę nazwiemy turkusową. Nie ma znaczenia, czy ma ona jakiś kolor. Nieistotne są ani nazwa, ani atrakcyjne opakowanie marketingowymi hasłami. Jeżeli w szkole nie zaistnieje zaufanie, nie będzie autentycznej współpracy i nie nastąpi świadome przejmowania odpowiedzialności, wzajemny szacunek dla indywidualnego talentu, potencjału i osobistej siły, to etykieta w kolorze turkusu - nawet najpiękniej zaprojektowana i najbardziej wymyślna - nie będzie miała żadnego znaczenia. Pozostanie jedynie etykietą i niewiele znaczącą deklaracją. A nawet gorzej, będzie pustą obietnicą, która nie zostanie spełniona. Wywoła frustrację, złość i kryzys. O takim instrumentalnym myśleniu zawłaszczającym przestrzeń edukacyjną Robert Kwaśnica mówi wprost:

Etyka osobowości a charakter

W dzisiejszym świecie coraz mocniej doświadczamy kierowania się w życiu etyką osobowości. Ważniejszym staje się zewnętrzny wizerunek. Bardziej liczy się to, jak widzą nas inni, niż to, kim jesteśmy. Chodzi o szybki efekt, zrobienie dobrego wrażenia i natychmiastową reakcję na oczekiwania innych. Myślimy o tym, jak nas postrzegają, co o nas myślą i nieustannie się porównujemy. Chcemy pochwał, manipulujemy i liczymy na ciągłą uwagę innych. Ważne są lajki, podziw i bezwarunkowa akceptacja. Uczestniczymy w szkoleniach związanych z mową ciała, uczymy się, jak w trzy minuty zrobić wrażenie, jak dyscyplinować w klasie uczniów i sprawić, aby nas słuchali. Koncentrujemy się bardziej na społecznych oczekiwaniach, niż odkrywaniu i realizacji własnych marzeń wykorzystując siłę naszego ducha.

O poczuciu własnej wartości inaczej

Poczucie własnej wartości mamy albo nie. Nie można go mieć trochę. Albo jest, albo nie ma. Oczywiście, może być słabe i chwiejne lub silne i stabilne. Poczucie własnej wartości wiąże się ściśle ze spójnością wewnętrzną, samoświadomością, wiarogodnością, zaufaniem, a także sumieniem. Często mylone jest z samooceną. A ta - jako wynik ciągłego porównywania się i uzależnienia od ocen innych, pochwał, nagród, wyróżnień, zwycięstw, nagan, kar, porażek - może być niska lub zawyżona.

Niszcząca siła ego

Rywalizacja, konkurowanie, wzajemne porównywanie się to efekt sztucznego budowania w szkołach i domach ego naszych uczniów. Chęć ciągłego wyścigu, udowadnianie swojej wielkości i przekonanie o własnej niezwykłości sprawiają, że wojny, bitwy i słowne pojedynki, jak też wszechobecny hejt i mowa nienawiści, to efekt rozbuchanego ego. Jego destrukcyjna i często niszcząca siła sprawiają, że wychowujemy nieszczęśliwe, sfrustrowane, cyniczne, często też zgorzkniałe i reaktywne społeczeństwo.

Siła ducha

Szkoła też ma duszę. Nie każdy w nią wierzy, nie każdy chce ją poczuć i nie każdy wie, że aby ją usłyszeć, trzeba się zatrzymać. Potrzebna jest cisza. A nasze szkoły często jak maszyny, chcą być coraz bardziej wydajne. Ma być więcej i szybciej. Bez względu na koszty emocjonalne, psychiczne, czy fizyczne. Uczniowie i nauczyciele to nie maszyny, które można bezkarnie eksploatować i tylko co jakiś czas robić ich przegląd.

Potęga świadomego życia

Początek roku staje się tradycyjnie okazją do podsumowania i bilansu tego wszystkiego, co stało się w naszym zawodowym i prywatnym życiu w ciągu ostatnich dwunastu miesięcy. To ważny moment, który może przynieść cenną informację, czy to, gdzie teraz jesteśmy, co robimy, z kim i dla kogo pracujemy jest właśnie tym, czego pragniemy, z czego jesteśmy dumni i co sprawia nam satysfakcję.

Niechciany scenariusz dla polskiej edukacji

Mam wrażenie, że to co najgorsze w naszej edukacji, już się stało. Na długie lata może zostać zablokowana  poważna debata o potrzebie rzeczywistej transformacji szkoły. Proponowana reforma systemu i zmiany programowe uruchomiły dyskusję, jakiej dawno nie było w polskiej oświacie. Debata zdominowana przez jej przeciwników, koncentrowała się na przekonywaniu, że kondycja polskiej szkoły jest dobra i nie potrzebuje ona żadnych zmian, a już na pewno tych projektowanych przez rząd. Głos tych, którzy uważają inaczej, nie był już tak silny.