Sztuka prowadzenia sporów

Jako odpowiedź na deficyt odpowiedniej jakości politycznej debaty, na brak kultury prowadzenia sporów, nie tylko w przestrzeni publicznej, ale też w codziennym życiu i typowych szkolnych sytuacjach, przypomniałem sobie o jednej z ciekawych form pracy z uczniami. W dobie braku dialogu, kultury dyskusji i przykładów dostarczanych nam przez świat polityki, wyzwaniem dla szkoły może stać się kreowanie postaw, które sprawią, że nasi uczniowie zrozumieją wartość sporu i różnicy zdań. Nauczą się nie tylko szukać argumentów, ale też oddzielać osobę wygłaszającą swoje racje od niej samej i tym samym potrafią przyznać, że możemy szanować naszego adwersarza, ale niekoniecznie podzielać jego poglądy. Ponad dwadzieście lat temu, w czasach przemian społeczno - ekonomicznych ważne i niezwykle popularne było organizowanie debat szkolnych często wokół kontrowersyjnych tematów. Odbywały się w tym celu nawet ogólnopolskie konkursy i festiwale. W wielu z nich aktywnie brała udział publiczność. Uczniowie rozwijali w ten sposób kompetencje społeczne, uczyli się prowadzenia zgodnej z zasadami dyskusji, a tym samym aktywnego uczestnicwa w życiu publicznym. Idealny model debaty ma swoje źródło na Uniwersytecie Oksfordzkim. Stąd nazwa debaty oksfordzkiej opartej na ściśle określonych procedurach i zasadach. Tę formułę dyskusji warto przywołać właśnie dziś, kiedy obserwuje się nieobecność prawdziwej sztuki prowadzenia sporów. Wiele programów publiczystycznych opiera swój telewizyjny format właśnie na debacie oksfordziej. Przy okazji możemy przedstawić uczniom dobre i złe przykłady takich programów i politycznych sporów.

Dostrzegając ogromną wartość w rozwijaniu ważnych nawyków i postaw zaproponowałem uczniom pierwszej klasy gimnazjum w ramach zajęć projektowych zorganizowanie debaty klasowej. Cały proces pracy uczniów oparty był na procedurze webquestu. Samodzielnie musieli poszukać informacji na temat debaty oksfordziej i jej pochodzenia. Uczniowie przejrzeli kilka filmów na YouTube prezentujących przebieg debat, ich fragmenty w parlemencie angielskim. Zapoznali się hasłem na Wikipedii i na stronach organizacji promujących różne formy dyskusji. Na tej podstawie sformułowali zasady organizacji debaty oksfordzkiej, określili jej formę, udział i rolę publiczności. Wśród nich szczególną uwagę zwrócili na sposób organizacji przestrzeni, w której odbywa się debata, kolejność zabierania głosów, sposób zwracania się do przewodniczącego, rolę sekretarza i sposób formułowania argumetnów. Samodzielnie też przygotowali i przeprowadzili pierwszą klasową dyskusję. Zaskoczyli mnie ogromnym zaangażowaniem. Zrobili to nie tylko z dużą kulturą, ale przede wszystkim zachowali wiernie jej zasady. Wybrali przewodniczącego, sekretarza, podzielili się na zespoły i przeanalizowali informacje w Internecie. Czuli się odpowiedzialni za formę dyskusji, zachowanie kolejności wypowiedzi, przestrzeganie czasu wystąpień. Sformułowali prawidłowo tezę. Szukając argumentów „za” i „przeciw” uczyli się przede wszystkim - jak sami zauważyli - formulowania własnych sądów, aktywnego słuchania, swobodnego wypowiadania się, samodyscypliny, cierpliwość, i definiowania pojęć.

W czasach kryzysu profesjonalnego dialogu, kultury wyrażania własnych poglądów, umiejętności szukania argumentów, uczniowska debata może być znakomitą okazją stosowania jej podczas zajęć na wszystkich przedmiotach. To domena nie tylko zajęć związanych z problamatyką społeczną, ale z powodzeniem można ją stosować na przedmiotach matematyczno-przyrodniczych, czy artystycznych. Wśród zalet tej formy pracy wymienia się konieczność dyscyplinowania czasu wypowiedzi, aktywny udział i konieczność unikania uproszczń, lakonicznych wypowiedzi i potocznych sądów. Trudnością jest zachowanie przez uczestników autodyscypliny w konsekwentnym przestrzeganiu zasad i panowaniu nad emocjami. Publiczne wystąpienia wciąż nie są dla naszych uczniów mocną stroną. Debata rozwija cechy charakteru niezbędne do funkcjonowania w społeczeństwie obywatelskim. Kształci w uczniach między innymi proaktwyność, poczucie własnej wartości, spójność wewnętrzną oraz świadomość siebie i osobistych talentów.

* * * * * * 

Przygotowując debatę uczniowie korzystali z informacji na poniższych stronach:
http://www.ceo.org.pl/pl/sejmmlodziezy/news/debata-oksfordzka-0
http://e-lekcje.org/pomoce-naukowe/sztuka-debaty.html
http://civilia.pl/art,29,debata-oksfordzka

Warto pamiętać, że udana debata opiera się na czterech etapach:
przygotowanie – musimy ustalić z uczestnikami zasady, właściwie sformułować i przedstawić tezę, przygotować do obrony przedstawicieli dwóch przeciwstawnych stanowisk, wylosować te stanowiska, powołać moderatora i jurorów;
przeprowadzenie debaty – tu ważne są: strategia, linia, typy argumentów i kontrargumentów oraz dowody;
zakończenie – wskazanie przez jurorów zwycięzców;
podsumowanie i ocena debaty – omówienie kluczowych momentów debaty i określenie korzyści z jej przeprowadzenia.