Poniższy wpis jest moją refleksją na temat opublikowanej w maju 2025 roku „Białej Księgi AI w szkole”, opracowanej przez Sekcję Edukacji Cyfrowej Komitetu Informatyki PAN. Zestawiam w nim główne postulaty dokumentu z moją autorską koncepcją IALE – Intentionally AI-Linked Education.
"Edukacja przyszłości to dynamiczne partnerstwo ucznia i nauczyciela, w którym technologia – odpowiednio zintegrowana – wspiera refleksję, kreatywność i rozwój. Nie zastępuje człowieka, ale wzmacnia jego możliwości." Witold Kołodziejczyk
Edukacja oparta na sprawczości i krytycznym myśleniu
Jednym z głównych tematów Białej Księgi jest potrzeba odejścia od szkoły „transmisyjnej”, opartej na przekazywaniu gotowych treści i testowaniu pamięci. Autorzy dokumentu wskazują na konieczność personalizacji, rozwijania refleksji i myślenia krytycznego jako fundamentów szkoły XXI wieku. W modelu IALE ta potrzeba zostaje rozwinięta w postaci partnerstwa poznawczego, które zakłada aktywną współpracę ucznia z AI jako źródłem inspiracji, prowokacji intelektualnej i wspólnego rozwiązywania problemów. Uczeń nie przyswaja wiedzy biernie, ale negocjuje znaczenia, analizuje argumenty, zadaje pytania. W ten sposób edukacja staje się procesem nie tylko zdobywania informacji, ale kształtowania zdolności do samodzielnego myślenia i działania.
Etyczne i społeczne oblicze AI w edukacji
To, co czyni „Białą Księgę” dokumentem wyjątkowym, to jej wyraźne stanowisko, że sztuczna inteligencja nie jest wyłącznie technologią. Jest zjawiskiem społecznym, kulturowym i etycznym, które wymaga przemyślenia na wielu poziomach. Podobnie w modelu IALE AI nie jest traktowana jako neutralne narzędzie. Postrzegam ją jako etycznego uczestnika relacji edukacyjnej, który może wspierać, ale też deformować – w zależności od tego, jak zostanie zaprogramowana i jak będzie używana. IALE proponuje tworzenie scenariuszy dydaktycznych, które stwarzają przestrzeń do rozmowy o wartościach, intencjach, odpowiedzialności i konsekwencjach działania – zarówno człowieka, jak i maszyny. To nie jest tylko edukacja z AI – to edukacja o AI i dla życia z AI.
Edukacja włączająca i elastyczna
Biała Księga szczególnie mocno akcentuje znaczenie sztucznej inteligencji dla uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Wskazuje, że AI może wyrównywać szanse, dostosowywać treści, tempo i formy przekazu do możliwości ucznia. W modelu IALE tę ideę rozwijam w osobnym komponencie: IALE-SPE. Zakłada on świadome i empatyczne projektowanie doświadczeń edukacyjnych z myślą o różnorodności. AI staje się nie tylko pomocnikiem, ale narzędziem uwzględniania indywidualnego rytmu uczenia się, stylu poznawczego i potrzeb emocjonalnych ucznia. Co ważne, nie chodzi tu o automatyzację opieki, ale o wsparcie w budowaniu autonomii. Edukacja staje się bardziej ludzka – właśnie dzięki dobrze zaprojektowanej technologii.
Nowa rola nauczyciela
Zmieniająca się szkoła wymaga nowej roli dla nauczyciela – i Biała Księga mówi o tym bardzo wyraźnie. Nauczyciel przestaje być jedynie strażnikiem wiedzy, a staje się mentorem, tutorem, projektantem środowiska uczenia się. W IALE jest on niezbędnym przewodnikiem po świecie informacji, a zarazem partnerem w refleksji nad tym, jak, po co i z kim się uczymy. To on uczy stawiać pytania do AI, rozpoznawać błędy, odróżniać autentyczne poznanie od iluzji wiedzy. Jednocześnie IALE daje nauczycielowi narzędzia, które pozwalają odzyskać czas i przestrzeń – dzięki automatyzacji rutynowych zadań, tworzeniu materiałów dydaktycznych czy analizie postępów uczniów. To nowy etos pracy nauczyciela, który łączy technologię z troską o człowieka.
Szkoła jako system – nie tylko dydaktyka
Kryzys, o którym piszą autorzy Białej Księgi, nie dotyczy wyłącznie metod nauczania. Dotyka także organizacji szkoły, kultury pracy, modeli przywództwa i relacji społecznych. IALE traktuję jako propozycję całościowej zmiany – nie tylko pedagogicznej, ale systemowej. Szkoła staje się instytucją uczącą się, zwinnie reagującą na zmiany, opartą na współpracy, danych i refleksji. AI może wspierać diagnozowanie potrzeb uczniów, planowanie rozwoju szkoły, tworzenie spersonalizowanych ścieżek wsparcia – ale tylko wtedy, gdy zostanie zintegrowana z ludzkim sensem i wizją szkoły jako wspólnoty.
Kompetencje przyszłości zaczynają się dziś
Wśród najważniejszych postulatów Księgi pojawia się konieczność rozwijania tzw. kompetencji przyszłości – takich jak „promptowanie”, weryfikacja informacji generowanych przez AI, umiejętność współpracy człowiek-maszyna. W modelu IALE są one wpisane w codzienną praktykę dydaktyczną, niezależnie od przedmiotu. Uczeń nie uczy się o AI tylko na informatyce – uczy się z AI podczas pisania rozprawki, rozwiązywania zadań matematycznych, analizowania źródeł historycznych czy tworzenia projektów społecznych. Kompetencje przyszłości stają się kompetencjami „tu i teraz”.
Zakończenie - dialog zamiast dyrektywy
W całej swojej konstrukcji IALE pozostaje modelem otwartym. Nie narzuca gotowych rozwiązań – zaprasza do refleksji, projektowania i testowania rozwiązań adekwatnych do lokalnego kontekstu. Dlatego z tak dużą nadzieją przyjmuję treść „Białej Księgi AI w szkole”. Widzę w niej sojusznika, wsparcie merytoryczne i – co równie ważne – legitymizację tego, co już dziś robimy w szkołach z odwagą i pasją.
Jeśli edukacja ma pozostać przestrzenią człowieczeństwa w świecie, który staje się cyfrowy, to musimy dziś zadać sobie pytanie, jaką relację chcemy mieć z AI? IALE jest moją próbą odpowiedzi.
Sekcja Edukacji Cyfrowej Komitetu Informatyki PAN, Sztuczna inteligencja w polskiej szkole. Biała księga. Wnioski, spostrzeżenia, rekomendacje. Warszawa-Tarnów, maj 2025.