Między Naisbittem a Salzman. Edukacja na granicy dwóch epok

Wiele razy na tym blogu odwoływałem się do trendów, które pomagały mi zrozumieć zachodzące zmiany w edukacji. Coraz wyraźniej widziałem, że świat przyspiesza szybciej niż szkoła. Na każdej konferencji powracała myśl, że model szkoły epoki postindustrialnej wyczerpuje się. I choć minęło już ponad 20 lat od sformułowania tej diagnozy, pozostaje ona wciąż zaskakująco aktualna.

W latach 80. John Naisbitt opublikował swoje słynne Megatrendy. Opisał w nich przejście od społeczeństwa przemysłowego do informacyjnego – od fabryk do biur, od hierarchii do sieci, od masowości do personalizacji. Jego intuicje okazały się nie tylko trafne i świeże, ale też niezwykle wizjonerskie, bo uchwyciły kierunek zmian, które dopiero miały nadejść.

Dziś jednak żyjemy już w zupełnie innej rzeczywistości. Marian Salzman w książce The New Megatrends opisuje nie linearną transformację, lecz świat permanentnego zakłócenia,  pandemii, wojen, kryzysów, fragmentacji społecznej, indywidualizmu i wszechobecnej technologii. Jej diagnoza jest jasna. Weszliśmy w epokę niepewności, w której poczucie stabilności stało się luksusem.

Między Naisbittem a Salzman rozciąga się przepaść dwóch epok. Od linearnego porządku do permanentnego zakłócenia. I właśnie w tej przepaści stoi dziś szkoła.

1. Naisbitt pokazał kierunek. Salzman pokazuje chaos.

U Naisbitta świat był uporządkowany — zmieniał się, ale według logicznych osi:

• od hierarchii do sieci,
• od masowości do personalizacji,
• od centralizacji do lokalności.

U Salzman te same procesy nabrały innego znaczenia:

• sieci stały się algorytmiczne,
• personalizacja przeszła w samotność,
• globalizacja rozpadła się na glokalne wyspy,
• technologia z narzędzia stała się środowiskiem życia, filtrem percepcji i partnerem działania.

To, co niegdyś było wg Naisbitta megatrendem postępu, wskazującym kierunek cywilizacyjnego rozwoju, dziś coraz częściej wg Salzman przekształca się w megatrend napięć, naznaczony strachem, niepewnością, utratą sensu i izolacją.

2. Edukacja utknęła między epokami

Od lat mówimy o transformacji edukacji, a tymczasem szkoła wciąż funkcjonuje:

• według logiki ery przemysłowej,
• w strukturach rodem z biurokracji XX wieku,
• z programami nauczania pamiętającymi często czasy przedcyfrowe.

Paradoks polega na tym, że edukacja nie zdążyła wejść w erę Naisbitta… a już musi radzić sobie z erą Salzman. Świat przeszedł z industrializacji do informacji, a potem od razu do inteligencji. Szkoła zatrzymała się na pierwszym zakręcie.

3. Dlaczego to ważne dla liderów edukacji?

Bo stoimy przed wyborem, którego nie da się już odsunąć na później. Musimy zdecydować:

• czy edukacja będzie opierała się epoce inteligentnej, napędzanej przez AI,
• czy będzie ją współtworzyć;
• czy szkoła będzie bronić się przed technologią,
• czy nauczy się pracować z nią w relacji partnerskiej;
• czy sztuczna inteligencja będzie zewnętrznym zagrożeniem,
• czy wewnętrznym wsparciem, czyli współautorem lekcji, badaczem, asystentem, inspiratorem.

4. IALE – trzeci etap megatrendów edukacyjnych

Jeśli Naisbitt opisał epokę informacji, a Salzman epokę zakłóceń, to współczesna edukacja potrzebuje kolejnego kroku. Kroku, który pozwoli połączyć:

• myślenie strategiczne (Naisbitt),
• zdolność adaptacji (Salzman),
• i możliwości inteligentnych technologii.

Tym krokiem jest Intentionally AI-Linked Education (IALE), model edukacji, który:

• zamiast bać się AI, tworzy partnerstwo poznawcze,
• zamiast zastępować nauczyciela, wzmacnia jego sprawczość,
• zamiast uciekać od niepewności, uczy pracy z nią.

IALE traktuje sztuczną inteligencję nie jak narzędzie, lecz jak współtwórcę procesu uczenia.

5. Wnioski dla edukacji przyszłości

Zderzenie Naisbitta i Salzman pokazuje, że edukacja nie może już czekać na „lepszy moment”, nie może żyć w nostalgii, nie powinna naśladować przestarzałych modeli przemysłowych. Potrzebujemy edukacji, która:

• widzi i rozumie megatrendy,
• akceptuje złożoność,
• uczy krytycznego dialogu z technologią,
• rozwija odporność uczniów i nauczycieli,
• przygotowuje do świata, w którym AI jest codziennością.

Naisbitt w swoich megatrendach mówił nam, co nadchodzi. To świat inteligentny, sieciowy, spersonalizowany, projektowy. Salzman mówi nam, dlaczego szkoła nie potrafi do tego świata wejść. Bo jest uwikłana w chaos, strach, przeciążenie, lęk przed zmianą, utratę autorytetów. Edukacja przyszłości nie może być tylko modernizacją systemu. Musi być odpowiedzią na napięcia, które definiują współczesnego ucznia, nauczyciela i szkołę.

________________________________________

Marian Salzman to amerykańska specjalistka od komunikacji, reklamy i public relations, jedna z najbardziej cenionych na świecie trendspotterek, była dyrektorką globalnych komunikacji Philip Morris International oraz wieloletnią szefową Havas PR North America; autorka i współautorka 18 książek, w tym „The New Megatrends: Seeing Clearly in the Age of Disruption”.

John Naisbitt amerykański futurolog, autor książki „Megatrendy. Dziesięć nowych kierunków zmieniających nasze życie”. Zajmował się analizą przemian społecznych, ekonomicznych i politycznych, był znany z przewidywania globalnych trendów oraz transformacji społeczeństw w kierunku epoki informacyjnej. Opublikował wiele książek o przyszłości oraz transformacjach społecznych.