W jednym z ostatnich wywiadów Jonathan Haidt, psycholog, autora bestsellerowej książki "Niespokojne pokolenia" i laureat Parents Next Gen Awards 2025, twierdzi, że największym wyzwaniem dla rodziców i wychowawców jest obecny kryzys zdrowia psychicznego młodych ludzi, który wiąże się z nadmiernym używaniem smartfonów oraz mediów społecznościowych. Haidt nie tylko bada to zjawisko naukowo, lecz angażuje się w aktywizację rodziców i całych rodzin do wspólnego działania na rzecz odzyskania dzieciństwa.
W swojej rozmowie podkreśla, że gwałtowny wzrost lęku, depresji i izolacji społecznej u dzieci i nastolatków rozpoczął się właśnie w momencie upowszechnienia smartfonów i ciągłego dostępu do mediów społecznościowych. To zjawisko jest tak szerokie, że zmienia całe pokolenie i to nie tylko codzienność, ale też psychikę, nawyki i sposób postrzegania siebie przez dzieci i młodzież.
Najważniejsze wskazówki Jonathana Haidta dla rodziców, ale też nauczycieli, można streścić w kilku istotnych postulatach. Przede wszystkim Haidt zachęca dorosłych do odwagi w ograniczaniu dostępu dzieci do technologii. Uważa, że rodzice powinni być konsekwentni i nie bać się podjąć "niepopularnych" decyzji. Uważa, że dzieci nie muszą mieć smartfona ani kont w mediach społecznościowych. Warto rozważyć alternatywne formy komunikacji, takie jak zwykły telefon bez dostępu do internetu.
Termin free range children propaguje wychowanie pozwalające dzieciom zdobywać doświadczenie poza stałą kontrolą i nadzorem dorosłych.
Jednocześnie kluczowe jest budowanie niezależności i samodzielności u dzieci. Haidt praktykuje tu podejście inspirowane ideą „freerange childhood” Lenore Skenazy, co w wolnym tłumaczeniu oznacza wychowanie do wolnego, swobodnego dzieciństwa. Chodzi o to, by pozwolić dzieciom samodzielnie poruszać się po mieście, załatwiać codzienne sprawy, doświadczać zarówno sukcesów, jak i porażek w prawdziwym świecie. Haidt podkreśla szczególnie znaczenie realnych doświadczeń, które powinny zastępować cyfrowe bodźce. Zwraca uwagę, że zwłaszcza chłopcy potrzebują ogromnej liczby rzeczywistych przeżyć, związanych z ryzykiem, konfliktem, zabawą i przygodą. Ostrzega więc przed zbyt wczesnym zanurzeniem dzieci w świat gier komputerowych, pornografii czy innych cyfrowych pokus.
Ważnym aspektem, o którym mówi Haidt, jest pokonywanie przez rodziców własnych lęków. To często dorośli, boją się samodzielności swoich dzieci z obawy o ich bezpieczeństwo. Nierzadko w ten sposób blokują im rozwój niezależności. Haidt zachęca, by stopniowo oddawać dzieciom więcej pola, zaczynając od drobnych kroków i przekonuje, aby zaczynać małymi krokami, a dziecko będzie szczęśliwe, że dostało szansę zrobić coś samodzielnie. Szczególna rola przypada tutaj ojcom. Haidt podkreśla, że to właśnie oni mają wyjątkową zdolność do zapewnienia dzieciom ekscytujących, pełnych wrażeń i ryzyka momentów takich jak zabawy w „potwora” i wspólne odkrywanie świata. Tego typu kontakt fizyczny i emocjonalny jest fundamentem pokonywania lęku i budowania odporności psychicznej dziecka.
Najważniejsze przesłanie płynące z wypowiedzi Jonathana Haidta wydaje się być oczywiste, a jednocześnie wyjątkowo trudne do wdrożenia we współczesnym świecie. Odzyskanie dzieciństwa i zdrowia psychicznego dzieci wymaga odwagi, wytrwałości i współpracy ze strony rodziców, nauczycieli i całej szkoły. Warto zacząć od niewielkich kroków i stopniowo ograniczać czas spędzany przy ekranach oraz świadomie zwiększać liczbę autentycznych doświadczeń życiowych, które stopniowo zwracają dzieciom samodzielność. To inwestycja w ich szczęście, poczucie sprawczości i zdolność do budowania satysfakcjonującego, samodzielnego życia.
Znam szkoły, w których przywiązuje się do tych wartości szczególną wagę. Programy wychowawcze i profilaktyczne odwołują się nie tylko do kwestii odwagi czy samodzielności, ale również do pojęcia dzielności, rozumianej jako akt świadomego podejmowania wysiłku mimo trudności, gotowość do działania w obliczu wyzwań, wytrwałość w osiąganiu celów oraz gotowość do ponoszenia odpowiedzialności za własne decyzje. Dzielność to coś więcej niż odwaga, bo obejmuje również wytrwałość, umiejętność radzenia sobie z niepowodzeniami i budowanie odporności psychicznej. Tak rozumiana dzielność staje się fundamentem programów wychowawczych w nowoczesnej edukacji. Szkoły, które ją promują, świadomie kształtują uczniów gotowych do samodzielnego mierzenia się z przeciwnościami, twórczego rozwiązywania problemów i podejmowania odpowiedzialnych wyborów.
Właśnie takie wychowanie, oparte na dzielności, wytrwałości i samodzielności, jest najlepszym antidotum na wyzwania współczesnego świata, w którym coraz trudniej o prawdziwe, niezależne dzieciństwo.
* * *
Haidt, J. (2025). Niespokojne pokolenie. Przeł. R. Filipowski. Poznań: Wydawnictwo Zysk i S-ka.
Haidt, J. (2025, July 22). Dr. Jonathan Haidt Is Leading a Parenting Movement—Here’s What He Wants You to Know About Technology and Kids’ Mental Health. Parents Next Gen Awards, Parents.com. Dostęp online: https://www.parents.com/next-gen-winner-jonathan-haidt-11774151
