Awersja do pesymizmu

Coraz wyraźniej dostrzegam rosnącą polaryzację postaw wobec technologii. Z jednej strony zauważam nauczycieli, którzy z dużą rezerwą podchodzą do nowoczesnych narzędzi, często przyjmując pesymistyczną perspektywę i podkreślając zagrożenia związane z cyfryzacją i automatyzacją. Z drugiej strony widzę entuzjastów, którzy bezkrytycznie akceptują każdy aspekt technologii, postrzegając ją jako jedyne rozwiązanie problemów współczesnej edukacji. Te skrajne stanowiska, moim zdaniem, utrudniają wyważoną dyskusję o realnych możliwościach i wyzwaniach, jakie niesie rozwój technologiczny.

W tym kontekście warto wprowadzić pojęcie „awersji do pesymizmu”, które proponuje bardziej zrównoważone podejście, pozwalając na konstruktywną krytykę, jednocześnie otwierając przestrzeń na nadzieję i pozytywne zmiany. Trzy perspektywy – psychologiczna, etyczna i pedagogiczna – wskazują, jak „awersja do pesymizmu” może wspierać nauczycieli w kształtowaniu bardziej świadomego i zrównoważonego podejścia do technologii w edukacji. Z pojęciem „awersji do pesymizmu” po raz pierwszy spotkałem się w książce Mustafy Suleymana Nadchodzącą fala. Suleyman przedstawia je jako kluczowe w refleksji nad rozwojem sztucznej inteligencji i biotechnologii. Kategoria ta odnosi się do tendencji unikania nadmiernego pesymizmu w kontekście przyszłych technologicznych scenariuszy, skupiając się raczej na możliwościach niż zagrożeniach. 

Źródło: Grafika została wygenerowana przez narzędzia SI

„Awersja do pesymizmu” może być rozpatrywana jako mechanizm psychologiczny, który wpływa na sposób myślenia o przyszłości i reakcję na niepewność. W dobie zaawansowanej technologii oraz nieprzewidywalnych zmian, jednostki narażone są na obawy o przyszłość. W tym kontekście „awersja do pesymizmu” oznacza tendencję do unikania pesymistycznych prognoz i koncentrowania się na pozytywnych aspektach przyszłości. Z psychologicznego punktu widzenia, takie podejście może wspierać większą odporność na stres oraz wzmacniać motywację do działania. Uczniowie, którzy zamiast ulegać pesymistycznym wizjom, rozwijają w sobie umiejętność dostrzegania szans i możliwości, są bardziej skłonni angażować się w rozwiązywanie problemów i podejmowanie inicjatyw na rzecz pozytywnych zmian. W szkole warto promować takie podejście, by uczniowie nabywali umiejętności radzenia sobie z niepewnością, jednocześnie zachowując wiarę w pozytywne scenariusze.

Z etycznej perspektywy „awersja do pesymizmu” może odnosić się do wartości, jakimi kierujemy się w ocenie postępu technologicznego. Na przykład, w debacie o sztucznej inteligencji często pojawiają się obawy związane z jej wpływem na społeczeństwo, rynek pracy czy prywatność. Zamiast jednak skupiać się wyłącznie na negatywnych skutkach, podejście oparte na „awersji do pesymizmu” stawia na odpowiedzialne i zrównoważone wykorzystywanie technologii. Edukacja w tym kontekście może promować wartości takie jak odpowiedzialność, etyczne podejmowanie decyzji oraz troska o przyszłe pokolenia. W praktyce szkolnej oznacza to wspieranie uczniów w refleksji nad moralnymi aspektami technologii, zachęcanie ich do myślenia o przyszłości nie przez pryzmat zagrożeń, ale możliwości, jakie technologia może przynieść, o ile jest odpowiednio zarządzana i zgodnie z uznanymi i przyjętymi wartościami.

W kontekście pedagogicznym „awersja do pesymizmu” może być interpretowana jako podejście, które zachęca do otwartego i zrównoważonego myślenia o przyszłości. W praktyce edukacyjnej to podejście może być wykorzystane przez nauczycieli do wspierania uczniów w rozwijaniu umiejętności krytycznego myślenia, ale także do promowania nadziei i wiary w pozytywne zmiany. W erze nowych i coraz szybciej pojawiających się innowacji technologicznych, nauczyciele mają za zadanie nie tylko przekazywać wiedzę, ale także inspirować uczniów do aktywnego uczestnictwa w kształtowaniu przyszłości. W tym kontekście „awersja do pesymizmu” może pomóc uczniom dostrzec, że choć wyzwania stojące przed nimi są poważne, to przyszłość nie jest z góry przesądzona – zależy ona w dużej mierze od ich działań.

W praktyce szkolnej „awersja do pesymizmu” może przyjąć formę aktywnych metod nauczania, które zachęcają do zaangażowania, pracy zespołowej oraz projektowego podejścia do problemów. Uczniowie, zamiast biernie przyjmować wizje przyszłości, powinni mieć możliwość ich współtworzenia. Dlatego nauczyciele mogą wprowadzać do swoich programów nauczania elementy, które sprzyjają rozwijaniu kompetencji przyszłości, takich jak umiejętność rozwiązywania problemów, innowacyjność oraz myślenie krytyczne. Wielu nauczycieli tak właśnie robi. Zabrzmi jak truizm, ale warto przypomnieć, że w  kontekście szkolnym kluczowym zadaniem nauczycieli jest nie tylko przekazywanie wiedzy, ale także rozwijanie umiejętności krytycznego myślenia u uczniów, pomaganie im w odnalezieniu się w szybko zmieniającym się świecie oraz inspirowanie do podejmowania wyzwań przyszłości. Pojęcie „awersji do pesymizmu” można skutecznie wykorzystać, organizując zajęcia i debaty, które będą rozwijały pozytywne i odpowiedzialne podejście do zmian technologicznych.

Podsumowując, „awersja do pesymizmu” może być bardzo wartościowym narzędziem, o ile nie zostanie użyta jako absolutne wykluczenie krytyki. Równocześnie z promowaniem optymizmu powinniśmy podkreślać wagę refleksji i odpowiedzialności, aby nie "wylać dziecka z kąpielą". Klucz leży w zrównoważeniu nadziei i ostrożności, co pozwoli tworzyć bardziej świadome i przemyślane podejście do technologii. Ważne jest zachowanie równowagi między pozytywnym spojrzeniem na rozwój technologii a uwzględnieniem krytycznych uwag, które pojawiają się w debacie o ich wpływie na nasze życie. Rewolucja cyfrowa, mimo wielu korzyści, doprowadziła do pewnej degradacji ludzkości – zarówno fizycznej, jak i intelektualnej oraz emocjonalnej. Profesor Andrzej Zybertowicz, zwraca uwagę, że choć mamy coraz więcej naukowców, liczba przełomowych wynalazków maleje, a rozwój technologii, w tym generatywnych modeli SI, nie przekłada się na wzrost inteligencji, a wręcz przeciwnie – obserwujemy jej spadek. Profesor przedstawia hipotezę, zaznaczając, że wymaga ona dalszej eksploracji. Twierdzi, że im więcej czasu spędzamy z technologią, tym mniej budujemy relacji z ludźmi, co osłabia poczucie odpowiedzialności za innych oraz prowadzi do zaniku głębokiej wiedzy i krytycznego myślenia. Te uwagi stanowią ważne ostrzeżenie przed bezkrytycznym entuzjazmem wobec technologii. 

Choć problematyka ta może wydawać się abstrakcyjna, w rzeczywistości ma ogromne praktyczne znaczenie dla nauczycieli i uczniów. "Awersja do pesymizmu” to nie tyle dosłowne narzędzie, co raczej zestaw postaw i podejść, które nauczyciele mogą wykorzystać, aby wspierać uczniów w radzeniu sobie z lękami oraz rozwijaniu krytycznego myślenia, odporności emocjonalnej i innowacyjności w obliczu wyzwań technologicznych. W praktyce szkolnej może to oznaczać pomoc uczniom w przyjmowaniu bardziej aktywnej i odpowiedzialnej postawy wobec niepewności technologicznej.. To zrównoważone podejście, które ma realne zastosowanie w procesie edukacji.

Źródło: 

Suleyman M. (2024), Nadchodząca fala, Kraków, Wydawnictwo Otwarte.
Zybertowicz, A. (2024) AI Eksploracja, Wydawnictwo Zona Zero.

Rozmowa Łukasza Polikowskiego z prof. Andrzejem Zybertowiczem na kanale YouTube 

* * *

Tekst przeszedł korektę językową i redakcyjną z pomocą narzędzi SI, przy zachowaniu pełnej kontroli nad treścią.