Model IALE a Biała Księga PAN. Rekomendacja dla przyszłości szkoł

W maju 2025 roku opublikowana została "Biała księga. Sztuczna inteligencja w polskiej szkole". Wnioski, spostrzeżenia, rekomendacje, przygotowano przez Sekcję Edukacji Cyfrowej Komitetu Informatyki PAN. Dokument ten jest pierwszą tak szeroką próbą ujęcia wyzwań, szans i zagrożeń związanych z wdrażaniem sztucznej inteligencji w systemie edukacji w Polsce. Zawiera trzynaście głównych rekomendacji adresowanych do Ministerstwa Edukacji Narodowej, oznaczonych numerem 35 oraz literami od a do i, a także inne postulaty, m.in. dotyczące rozwoju krajowych rozwiązań AI (takich jak Bielik.AI).

Raport wskazuje na konieczność centralnego zarządzania wdrażaniem AI, przygotowania odpowiednich wytycznych, systemów wsparcia, szkoleń i ewaluacji, a także podkreśla rolę nauczycieli, uczniów i infrastruktury. Proponuje również rozwój własnych modeli językowych oraz budowę sieci szkół eksperymentalnych. W tym kontekście autorski model edukacyjny IALE (Intentionally AI-Linked Education), na którym pracuję od kilkunastu miesięcy, może stanowić istotny wkład w realizację tych celów.

1. Centrum kompetencji i leadership AI w edukacji (odpowiedź na rekomendacje 35a i 35b)

Model IALE może zostać zaadaptowany jako koncepcyjny fundament ogólnopolskiego centrum kompetencji AI w edukacji, stanowiąc podstawę dla wytycznych, programów szkoleniowych oraz współpracy międzysektorowej. Trzy filary IALE: partnerstwo poznawcze, sprawczość współdzielona i etyczna decyzyjność są odpowiedzią na potrzebę nowej roli nauczyciela, zmienionych relacji uczeń-technologia oraz redefinicji procesu kształcenia.

Model ten znajduje teoretyczne uzasadnienie w badaniach Ethana Mollicka, który wskazuje, że AI nie tylko wspiera pracę człowieka, ale może być jego pełnoprawnym partnerem poznawczym („cybernetic teammate”). Odnosi się również do koncepcji Daniela Kahnemana (system 1 i 2), w której AI może wspomagać wolniejsze, refleksyjne myślenie, pomagając uczniowi nie tylko reagować, ale rozumieć. Z kolei wizje przedstawione przez Kai-Fu Lee i Chen Qiufana w książce AI 2041. Dziesięć wizji przyszłości inspirują do tworzenia edukacji zorientowanej na współpracę człowieka z maszyną, etycznie zrównoważonej i wspierającej rozwój człowieka, a nie jego zastępowanie.

2. Nowy model szkoleń i rozwoju kompetencji nauczycieli (35j)

Szkolenia oparte na IALE mogą zastąpić nieadekwatny, przestarzały model doskonalenia zawodowego. IALE umożliwia projektowanie szkoleń zorientowanych na praktykę, symulacje i refleksyjność. Wspiera wszystkie przedmioty i poziomy nauczania, integrując kompetencje cyfrowe, metodyczne i etyczne.

3. Szkoły pilotażowe i innowacje dydaktyczne (35f)

IALE stanowi gotowy model do testowania w szkołach ćwiczeń i pilotażach edukacyjnych. Może wspierać prace zespołów nauczycielskich, akademickich i uczniowskich w zakresie projektowania nowych metod nauczania z udziałem AI.

(Załącznik)  Szczegółowy opis modelu IALE jako propozycji pilotażu edukacyjnego

Intentionally AI-Linked Education (IALE) to model edukacyjny oparty na zintegrowanym i refleksyjnym wykorzystaniu sztucznej inteligencji jako partnera w procesie kształcenia. Został zaprojektowany w odpowiedzi na wyzwania transformacji cyfrowej i może być bezpośrednio wdrożony w ramach pilotażowych programów edukacyjnych.
Struktura modelu IALE opiera się na trzech filarach:

Partnerstwo poznawcze (Cognitive Partnership):

• AI pełni rolę współuczestnika w procesie uczenia się.
• Uczniowie uczą się z AI, a nie tylko za pomocą AI.
• Rozwijane są umiejętności analityczne, interpretacyjne i komunikacyjne.

Sprawczość współdzielona (Shared Agency):

• Nauczyciel, uczeń i AI tworzą triadę edukacyjną, w której każdy ma określoną rolę.
• Uczniowie uczą się podejmowania decyzji w środowisku współpracy z inteligentnymi narzędziami.
• Kształtowane są kompetencje miękkie, w tym odpowiedzialność i samoświadomość.

Etyczna decyzyjność (Ethical Decision-Making):

• Procesy edukacyjne są oparte na przejrzystości, zasadach etyki technologicznej i odpowiedzialności.
• Uczniowie są wprowadzani w zagadnienia uczciwego korzystania z AI, prywatności, odpowiedzialności za decyzje wspierane algorytmicznie.

Praktyczne zastosowania pilotażu IALE:

• Lekcje z wykorzystaniem AI jako asystenta refleksji, projektowania, sprawdzania hipotez.
• Projekty interdyscyplinarne, w których AI jest narzędziem wspierającym badania, twórczość lub analizę.
• Scenariusze edukacyjne wymagające oceny, porównań, generowania rozwiązań – z udziałem uczniów i AI.
• Praca zespołowa nad zadaniami, w której uczniowie i nauczyciele dzielą zadania z narzędziem AI.

Gotowość do wdrożenia:

• IALE zawiera kompletne założenia koncepcyjne, które mogą zostać przełożone na scenariusze lekcyjne, szkolenia nauczycieli, wskaźniki ewaluacyjne.
• Jest zgodny z europejskimi ramami kompetencji cyfrowych (DigCompEdu, DigComp 2.2) oraz z rekomendacjami Białej Księgi.
• Może być wdrożony w 3–5 szkołach ćwiczeń jako eksperymentalna baza innowacyjnych praktyk dydaktycznych z AI.

4. Ewaluacja kompetencji cyfrowych i uczenia się z AI (35d, 35g)

IALE oferuje narzędzia konceptualne do tworzenia wskaźników kompetencji cyfrowych, obejmujących nie tylko użytkowanie narzędzi AI, ale także jakość interakcji, sprawczość poznawczą i odpowiedzialność decyzyjną.

5. Budowa narodowego LLM dla edukacji

W duchu Białej Księgi, która sugeruje rozważenie rozwoju własnego modelu językowego dla edukacji (np. Bielik.AI), specyfikacja dydaktyczna IALE może służyć jako punkt odniesienia przy tworzeniu takiego systemu. Model IALE umożliwia uwzględnienie potrzeb pedagogicznych w projektowaniu i szkoleniu AI, co może zwiększyć jego użyteczność w procesie dydaktycznym i zapewnić zgodność z wartościami edukacyjnymi.

6. Zbieranie danych i promocja dobrych praktyk (35h)

Szkoły pracujące w oparciu o IALE mogą być objęte systematycznym monitoringiem, a ich wyniki analizowane w celu tworzenia katalogu dobrych praktyk, studium przypadków i rekomendacji skalowalnych na poziomie krajowym.

7. Odpowiedzialność systemowa i przeciwdziałanie zależnościom (35i)

Model IALE promuje pluralizm narzędzi i świadome wybory edukacyjne, co przeciwdziała uzależnieniu się od jednego dostawcy technologii. Wspiera kompetencje krytycznego wyboru narzędzi przez nauczycieli i uczniów.

Konkluzja

Model IALE odpowiada na potrzebę modernizacji polskiej szkoły w duchu odpowiedzialnego, refleksyjnego i demokratycznego włączania AI w edukację. Stanowi praktyczne narzędzie polityki oświatowej i może zostać zaadaptowany jako rekomendowany model dydaktyczny dla szkół podstawowych i ponadpodstawowych w Polsce w procesie cyfrowej transformacji.

Uwaga: Oznaczenia literowe (np. 35a, 35b...) odpowiadają numeracji rekomendacji zawartych w dokumencie Sztuczna inteligencja w polskiej szkole. Biała księga. Wnioski, spostrzeżenia, rekomendacje, opracowanym przez Sekcję Edukacji Cyfrowej Komitetu Informatyki PAN, Warszawa–Tarnów, maj 2025.

***

Przypis:
Sekcja Edukacji Cyfrowej Komitetu Informatyki PAN, Sztuczna inteligencja w polskiej szkole. Biała
księga. Wnioski, spostrzeżenia, rekomendacje. Warszawa-Tarnów, maj 2025.