Z jednej strony stajemy w obliczu nieuchronnego rozwoju sztucznej inteligencji, która w ciągu najbliższych lat może zintegrować się z wszystkimi obszarami funkcjonowania szkoły – od organizacji pracy po personalizację ścieżek nauczania. Z drugiej, obserwujemy coraz wyraźniejszy, druzgocący wpływ mediów społecznościowych na relacje społeczne i zdrowie psychiczne uczniów dodatkowo wzmocniony powszechnym korzystaniem ze smartfonów. Jednak problem nie tkwi wyłącznie w cyfryzacji – w ciągu ostatnich trzech dekad życie nastolatków na całym świecie uległo głębokiej zmianie pod wpływem rewolucji społecznych i technologicznych, a ostatnio pandemii COVID-19. Izolacja, nauka zdalna i ograniczone interakcje społeczne miały długofalowe konsekwencje, które wciąż odbijają się na kondycji psychicznej uczniów, ich wynikach w nauce oraz zdolności do budowania relacji. Jak zatem skutecznie łączyć szanse płynące z SI z koniecznością przeciwdziałania negatywnym efektom cyfrowego świata, aby zachować równowagę między rozwojem intelektualnym, fizycznym, emocjonalnym i duchowym uczniów?
Wielu nauczycieli zdaje sobie sprawę, jak istotne jest, aby ta świadomość przekładała się na codzienną praktykę edukacyjną. Analiza badań Jonathana Haidta – regularnie publikowanych na portalu AfterBabel.com – wskazuje, że zachowanie równowagi między zasobami zewnętrznymi i wewnętrznymi uczniów ma kluczowe znaczenie dla ich zdrowia psychicznego. Świadome i systemowe podejście do tego zagadnienia pozwala uczynić troskę o ich dobrostan nie tylko indywidualną inicjatywą nauczyciela, ale także elementem spójnej strategii edukacyjnej. Dziś wielu pedagogów dostrzega w takim podejściu sens swojej pracy, uznając je za kluczowy aspekt własnych działań. Dlatego umiejętność identyfikowania i wykorzystywania dostępnych zasobów powinna stać się jednym z fundamentalnych narzędzi pedagogicznych. Efektywność procesu nauczania i wszechstronny rozwój uczniów zależą nie tylko od stosowanych metod dydaktycznych, ale przede wszystkim od ich zdolności do świadomego zarządzania własnym potencjałem. Natomiast rolą nauczyciela jest wspieranie tego procesu poprzez pomoc w rozpoznawaniu, rozwijaniu i wdrażaniu zasobów w codzienne życie.
Czym dokładnie są zasoby, do których powinniśmy sięgać. Te zewnętrzne to wspomniane już wszelkie czynniki organizacyjne, społeczne i środowiskowe wspierające uczenie się oraz rozwój psychospołeczny uczniów. Coraz częściej w szkołach widoczna jest świadomość ich ważnej funkcji. Zmieniają się nasze szkolne przestrzenie, w których tworzy się specjalne strefy relaksu, ciszy, indywidualnej pracy, czy kreatywności. Przestrzenie te służą kolejnym zasobom zewnętrznym. To m.in. odpowiednie zarządzanie czasem (elastyczne harmonogramy, sensowne planowanie zadań, przerwy regeneracyjne), dbałość nie tylko o dobrostan fizyczny, ale dziś szczególnie psychiczny (wspieranie zdrowych nawyków żywieniowych, aktywności ruchowej, wypoczynku i relaksu) oraz sieć relacji i form wsparcia społecznego (projekty zespołowe, mentoring rówieśniczy, współpraca nauczycieli i uczniów, tworzenie relacji opartych na zaufaniu). Dziś nowoczesne budynki i ergonomiczne przestrzenie edukacyjne to jednak za mało. Wiele w tym zakresie udało się już osiągnąć w naszych szkołach. Teraz nadszedł czas, aby skupić się na rozwijaniu wewnętrznych zasobów uczniów, ponieważ to one determinują ich motywację, odporność psychiczną i umiejętność skutecznego uczenia się i nauczania. Umiejętności korzystania z własnych zasobów wewnętrznych pozwolą im lepiej radzić sobie z wyzwaniami i efektywniej się rozwijać. Ich funkcją jest budowanie siły, odkrywanie potencjału oraz talentów i indywidualnych kompetencj. Należą do nich koncentracja i uwaga rozwijane poprzez proste treningi uważności, a także poczucie własnej wartości i pewność siebie oraz kluczowy zasób jakim jest motywacja wewnętrzna wzmacniana poprzez inspirowanie uczniów do odkrywania i realizacji osobistych pasji, ale przede wszystkim zapewnienie autonomii w podejmowaniu wyborów. Na portalu Edunews.pl można znaleźć wiele wartościowych artykułów dotyczących tej problematyce.
Jednym z wewnętrznych zasobów, o którym rzadko się mówi, jest wdzięczność – kluczowy element psychologii pozytywnej, rozwijanej przez amerykańskiego psychologa prof. Martina Seligmana. Umiejętność odczuwania i wyrażania wdzięczności odgrywa istotną rolę we wspieraniu dobrostanu uczniów. Janice Kaplan w książce Dziennik wdzięczności, bestsellerze New York Timesa, podkreśla, że świadome praktykowanie wdzięczności ma realny wpływ na jakość życia – od zdrowia psychicznego, przez relacje społeczne, aż po sukcesy zawodowe. Potwierdzają to liczne badania, w tym te popularyzowane w Polsce przez dr Agatę Wolanin, które wskazują, że wdzięczność wzmacnia odporność psychiczną i zwiększa poczucie szczęścia. Takie podejście prezentowane jest również w logodydaktyce autorskiej koncepcji Iwony Majewskiej Opiełki. Wprowadzenie do edukacji praktyk opartych na wdzięczności – takich jak refleksja nad pozytywnymi wydarzeniami dnia czy prowadzenie dziennika wdzięczności – może pomóc uczniom rozwijać zdrowsze podejście do wyzwań i kształtować ich wewnętrzne zasoby w sposób długofalowy.
Szkoła, jeśli ma spełniać swoją ważną rolę w "rozwibrowanym" świecie, powinna stać się miejscem, w którym systemowo dba się o wszystkie sfery naszego funkcjonowania: fizyczną, intelektualną, emocjonalną i duchową. Dbanie o zdrowie psychiczne, kontakt z naturą, aktywność ruchowa, relacje społeczne czy umiejętne korzystanie z technologii, kształtowanie motywacji, pewności siebie, umiejętności samoregulacji i radzenia sobie z trudnościami.to kluczowe elementy wspierające rozwój. Wokół tego powinny powstawać programy oddziaływań wychowawczych oraz spójnych koncepcji dydaktycznych. Cały czas istnieje więc potrzeba większej refleksji nad tym, jak nasze wybory w podejściu do wspierania uczniów w uczeniu się, mogą realnie wpłynąć na ich dobrostan. Wdrażając przemyślane i konsekwentne działania, szkoła może stać się miejscem, które nie tylko przekazuje wiedzę, ale także uczy umiejętności zarządzania sobą i swoim dobrostanem. To wyzwanie staje się dziś kluczowym zadaniem edukacji.
* * *
Bibliografia
- Jonathan Haidt, The Anxious Generation w swojej książce Haidt analizuje wpływ nowoczesnych technologii na zdrowie psychiczne młodzieży i proponuje konkretne kroki w celu stworzenia zdrowszego ekosystemu edukacyjnego.Jonathan Haidt Piszę o tym również na moim blogu w artykule: "Wychowanie w świecie technologii".
- Karen Schrijvers, Thomas Potrebny, ",Jak globalnie nasilił się stres psychiczny wśród młodzieży podczas pandemii COVID-19" w: AfterBabel.com Tutaj link do artykułu [Dostęp: 21.02.2025].
- Martin Seligman, (2024), Optymizmu można się nauczyć, Media Rodzina.
- Janice Kaplan, (2022). Dziennik wdzięczności. Dom Wydawniczy Rebis.
- Agata Wolanin, "Wdzięczność w psychologii – przegląd definicji, głównych ujęć i koncepcji" w: Polskie Forum Psychologiczne, 2019, tom 24, numer 3, s. 356–372 Tutaj link do artykułu [Dostęp: 21.02.2025].
- Iwona Majewska-Opiełka, (2015). Logodydaktyka w edukacji. O wychowaniu mądrego i szczęśliwego człowieka. Sopot: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Eryk Ołtarzewski, Psychoedukacja dzieci i młodzieży w oparciu o trening uważności Tutaj link do artykułu [dostęp: 21.02.2025].
- Patrycja Kwaśniewicz, "Przestrzenie dobrostanu w szkołach – jak zmieniają się polskie placówki?" w: Edunews.pl Tutaj link do artykułu [dostęp: 21.02.2025].
