"Jesteśmy w przełomowym momencie historii” – twierdzi prof. Włodzisław Duch w jednym z wywiadów. Przekonuje on, że sztuczna inteligencja zmieni każdy aspekt naszego życia. Choć są i tacy, co studzą entuzjazm i ogromne oczekiwania związane z rozwojem SI. To wszystko sprawia, że współczesna szkoła staje wobec wyzwania i zobowiązania przygotowania uczniów do etycznego i efektywnego funkcjonowania w świecie, w którym SI odgrywa coraz większą rolę. Jednym z popularnych narzędzi jest ChatGPT – zaawansowany model językowy SI. Jak wykorzystać go do rozwijania krytycznego myślenia i kreatywności uczniów, zamiast jedynie ułatwiać im odrabianie zadań domowych? Poszukując odpowiedzi na to pytanie, zaprojektowałem ćwiczenia, które mają być innowacyjnym podejściem dydaktycznym.
Pomysł na przeprowadzenie zajęć z SI w formie pracy zespołowej polega na formułowaniu przez uczniów precyzyjnych pytań (promptów). To świetna okazja do rozwijania umiejętności analitycznych i krytycznego myślenie. Aby uatrakcyjnić zajęcia i zwiększyć zaangażowanie, wprowadzam element grywalizacji. Okazało się, że pomysł ten jest prosty i łatwy do wdrożenia na różnych przedmiotach Wielu nauczycieli już wykorzystuje potencjał SI do przygotowywania kart pracy, scenariuszy lekcji, redagowania testów i spersonalizowanych zadań. Świadczy to o rosnącym zainteresowaniu tym narzędziem w edukacji. Moja praca na zajęciach z promptami składa się z kilku etapów.
Przygotowuję temat zajęć w postaci tezy, którą w czasie lekcji możemy zarówno bronić, jak też znaleźć przeciwko niej argumenty. Opracowuję kilkanaście pytań, które mają pogłębić problem i zakres treści zajęć. Są one tak skonstruowane, aby zachęcać uczniów do głębszego zastanowienia się nad różnymi aspektami zaproponowanego przeze mnie zagadnienia i spojrzeć na problem z różnych perspektyw. Oto kilka przykładów: Jakie konkretne działania można podjąć, aby poprawić atmosferę w szkole i zwiększyć zaangażowanie uczniów w życie szkolne?, Jakie innowacyjne metody nauczania, oparte na dowodach naukowych, mogłyby zwiększyć efektywność nauki w kontekście współczesnych wyzwań edukacyjnych?, W jaki sposób szkoła może lepiej przygotować uczniów do wyzwań przyszłości, takich jak dynamiczny rynek pracy i zmiany klimatu?
Dzielę uczniów na drużyny. Każda losuje pytanie i ma kilka minut na opracowanie promptu. Przykładowy prompt przygotowany przez zespół może brzmieć następująco: Przeanalizuj najskuteczniejsze metody zwiększania zaangażowania uczniów w życie szkolne, uwzględniając przykłady z Polski i innych krajów oraz biorąc pod uwagę różne grupy wiekowe i kontekst kulturowy. W odpowiedzi, ChatGPT zaprezentował trzy kluczowe aspekty zwiększania zaangażowania uczniów, ilustrując je przykładami z różnych krajów, takich jak Finlandia, USA, Wielka Brytania, Singapur, Japonia czy Kanada. Zasada jest taka, aby uszczegółowić zapytanie i sformułować dodatkowe elementy, które pogłębią temat i pozwolą uzyskać bardziej precyzyjne odpowiedzi, wzbogacając w naturalny sposób analizę podjętej tematyki. Czynność ta powtarzana jest przy kolejnych pytaniach dotyczących głównej tezy zajęć.
Uczniowie wprowadzają przygotowane prompty do ChatGPT lub innego wybranego modelu językowego SI. Następnie drużyny prezentują wygenerowane odpowiedzi, wyjaśniając, dlaczego sformułowały prompt w dany sposób i jaki był cel ich zapytania. W tym momencie przejmuję rolę moderatora i eksperta tematu, kierując dyskusją i w razie potrzeby udzielając dodatkowych wyjaśnień. Odpowiedzi mogą być oceniane przeze mnie, obecnego na zajęciach nauczyciela wspomagającego lub jury wytypowane spośród uczniów.. Najczęściej sprawdzamy, czy odpowiedź obejmuje różne aspekty problemu, czy ma wymiar praktyczny, zawierający możliwe do wdrożenia rozwiązania oraz czy prezentuje nowe, kreatywne podejście do rozwiązania problemu. W zależności od wyznaczonych przez nas celów, możemy w podsumowaniu ocenić również siłę wybranych przez uczniów argumentów.
Tematyka zajęć i treści przedmiotu są rozwijane poprzez kolejne pytania. Pozwala to na pogłębienie zagadnień. Cały proces tworzenia podstawowych pytań, które uczniowie rozwijają w formie promptów, jest ściśle podporządkowany zaplanowanym treściom zajęć. Na zakończenie dyskutujemy, który zespół zredagował najbardziej efektywne prompty i analizujemy, dlaczego niektóre z nich nie spełniły kryteriów, dając niewiele wyjaśnień. W ten sposób uczniowie uczą się, jak formułować pytania, aby uzyskać najbardziej wartościowe odpowiedzi.
Wydawnictwo MT Biznes
Sposobów na wzbogacenie i zdynamizowanie przebiegu zajęć oraz wykorzystania efektów pracy uczniów jest wiele i mogą one stanowić podstawę do:
- tworzenia esejów porównawczych lub analiz,
- organizowania prezentacji wyników,
- publikacji zbioru odpowiedzi i refleksji,
- realizacji projektów interdyscyplinarnych,
- pisania artykułów lub prac projektowych,
- rozwijania promptów.
Wartość i korzyści z takiego podejścia są duże. Uczniowie poznają możliwości i ograniczenia SI, ucząc się krytycznego podejścia do technologii, omawiają różnice między promptami a odpowiedziami generowanymi przez SI i analizują ograniczenia tej technologii. Dodatkowo, element rywalizacji zwiększa zaangażowanie uczniów, jednocześnie ucząc ich pracy zespołowej i wspólnego podejmowania decyzji oraz stwarzając okazję do uczenia się przez doświadczenie. Wreszcie, praca w tym modelu stymuluje kreatywność. Uczniowie muszą myśleć nieszablonowo, aby formułować efektywne prompty i interpretować odpowiedzi SI. Takie podejście do zrozumienia potencjału SI stanowi wartościowe przygotowanie uczniów do funkcjonowania w świecie, w którym te technologie będą odgrywać kluczową rolę.
* * *
Propozycja tematów dla różnych etapów kształcenia wygenerowanych przez model językowy Perplexity:
Historia
Teza 1. Rewolucja przemysłowa była najbardziej przełomowym okresem w historii ludzkości.
Pytania pomocnicze:
Jakie były pozytywne i negatywne skutki rewolucji przemysłowej?
W jaki sposób rewolucja przemysłowa wpłynęła na rozwój miast?
Porównaj życie robotników w XIX wieku w Anglii i Francji.
Przykładowy prompt przygotowany przez uczniów: Przeanalizuj pozytywne i negatywne skutki rewolucji przemysłowej w XIX wieku, uwzględniając aspekty społeczne, ekonomiczne i środowiskowe.
Teza 2. Wojna to nieunikniony element rozwoju cywilizacji.
Pytania pomocnicze:
Jakie wynalazki powstały w wyniku działań wojennych?
Czy konflikty zbrojne przyspieszały postęp naukowy i technologiczny?
Fizyka
Teza 1. Elektryczność to najważniejsze odkrycie w historii nauki.
Pytania pomocnicze:
Jakie były alternatywne źródła energii przed wynalezieniem elektryczności?
W jaki sposób odkrycia Tesli i Edisona wpłynęły na rozwój współczesnego świata?
Teza 2. Współczesna fizyka kwantowa zmienia nasze rozumienie rzeczywistości.
Pytania pomocnicze:
Jakie są potencjalne zastosowania fizyki kwantowej w technologii?
Czy mechanika kwantowa ma wpływ na nasze codzienne życie?
Przykładowy prompt przygotowany przez uczniów: Opisz potencjalne zastosowania fizyki kwantowej w nowoczesnych technologiach, takich jak komputery kwantowe, kryptografia czy sensoryka.
Matematyka
Teza 1. Matematyka to uniwersalny język nauki.
Pytania pomocnicze:
Jak matematyka pomaga w opisywaniu zjawisk w przyrodzie?
Porównaj zastosowanie matematyki w architekturze starożytnej i współczesnej.
Teza 2. Statystyka to narzędzie manipulacji.
Pytania pomocnicze:
Jak dane statystyczne mogą być prezentowane w sposób mylący?
W jaki sposób statystyka może być wykorzystana do podejmowania decyzji społecznych?
Przykładowy prompt przygotowany przez uczniów: Wyjaśnij, w jaki sposób dane statystyczne mogą być prezentowane w sposób mylący, podając konkretne przykłady manipulacji wizualizacjami, skalą osi czy wyborem danych.
Geografia
Teza 1. Zmiany klimatyczne są największym wyzwaniem XXI wieku.
Pytania pomocnicze:
Jak zmiany klimatyczne wpływają na życie w różnych regionach świata?
Jakie działania można podjąć, aby ograniczyć skutki zmian klimatycznych?
Przykładowy prompt przygotowany przez uczniów: Omów wpływ zmian klimatycznych na życie ludzi w różnych regionach świata, ze szczególnym uwzględnieniem obszarów przybrzeżnych, wysp Pacyfiku oraz regionów polarnych.
Teza 2. Urbanizacja przyczynia się do degradacji środowiska.
Pytania pomocnicze:
Jak miasta mogą stać się bardziej ekologiczne?
Porównaj proces urbanizacji w krajach rozwijających się i rozwiniętych.
Chemia
Teza 1. Tworzywa sztuczne to największy wynalazek i największe zagrożenie dla środowiska.
Pytania pomocnicze:
Jak można ograniczyć negatywny wpływ tworzyw sztucznych na środowisko?
Jakie są alternatywy dla plastików w różnych gałęziach przemysłu?
Przykładowy prompt przygotowany przez uczniów: Przedstaw alternatywne materiały dla plastików stosowane w różnych gałęziach przemysłu, takie jak szkło czy metale, analizując ich zalety i wady.
Teza 2. Chemia jest kluczem do rozwiązania problemów energetycznych.
Pytania pomocnicze:
Jakie są zalety i wady ogniw wodorowych jako źródła energii?
Jak chemia może pomóc w poprawie efektywności paneli słonecznych?
Język polski
Teza 1. Literatura jest lustrem społeczeństwa.
Pytania pomocnicze:
Jak wybrane utwory literackie odzwierciedlają realia epoki, w której powstały?
Czy literatura ma moc zmieniania rzeczywistości społecznej?
Przykładowy prompt przygotowany przez uczniów: Przeanalizuj, w jaki sposób 'Lalka' Bolesława Prusa odzwierciedla realia społeczne i ekonomiczne XIX-wiecznej Warszawy.
Teza 2. Nowoczesne media zagrażają tradycyjnej kulturze czytania.
Pytania pomocnicze:
Jak audiobooki i e-booki zmieniają sposób odbioru literatury?
Czy internet może wspierać rozwój czytelnictwa?
Biologia
Teza 1. Bioróżnorodność jest kluczem do przetrwania ludzkości.
Pytania pomocnicze:
Jakie są skutki wyginięcia gatunków dla ekosystemów?
Jakie działania można podjąć, aby chronić bioróżnorodność?
Przykładowy prompt przygotowany przez uczniów: Omów konsekwencje wyginięcia kluczowych gatunków dla funkcjonowania ekosystemów, ze szczególnym uwzględnieniem efektu domina i utraty bioróżnorodności.
Teza 2. GMO to przyszłość rolnictwa.
Pytania pomocnicze:
Jakie są korzyści i zagrożenia związane z uprawą roślin modyfikowanych genetycznie?
Jak GMO wpływa na zdrowie ludzi i środowisko?
