W tym podejściu edukacja przestaje być ruchem „z góry na dół” – prostym przekazem wiedzy. Staje się przestrzenią wspólnego odkrywania, krytycznego myślenia i refleksyjnego współdziałania, w którym zarówno człowiek, jak i AI, mogą być stronami dialogu poznawczego. Choć w opracowanym przeze mnie modelu IALE (Intentionally AI-Linked Education) z pięcioma jej filarami**, sztuczna inteligencja opisywana jest jako partner poznawczy, należy rozróżnić różne poziomy interakcji człowieka z AI. Nie każda współpraca z AI stanowi dialog poznawczy — wiele kontaktów z technologią pozostaje czysto narzędziowych, powierzchownych lub automatycznych. Aby zbliżyć się do rozumienia dialogu poznawczego, warto przyjąć orientacyjne kryteria trzech poziomów interakcji.
1. Interakcja narzędziowa (instrumentalna)
AI pełni funkcję wyszukiwarki, edytora, podpowiadacza.
Człowiek korzysta z niej w sposób jednostronny, wykonawczy – np. zadaje pytanie, otrzymuje odpowiedź, kopiuje fragmenty tekstu.
Objawy:
- brak refleksji nad procesem,
- automatyczne kopiowanie treści,
- brak modyfikacji, bezkrytyczne przyjęcie propozycji.
To nie jest jeszcze dialog – to tylko sprawna obsługa narzędzia.
2. Interakcja wspomagająca (refleksyjna)
AI wspiera proces myślenia, ale człowiek aktywnie filtruje, modyfikuje i komentuje jej propozycje.
Zaczyna się metapoznanie – uczeń dostrzega, jak myśli, jak wybiera i czego potrzebuje.
Objawy:
- AI prowokuje pytania: „dlaczego tak?”, „a co jeśli inaczej?”,
- student zmienia styl pracy pod wpływem odpowiedzi,
- pojawia się potrzeba interpretacji i doprecyzowania.
To poziom przejściowy – potencjalna brama do dialogu poznawczego.
3. Interakcja dialogiczna (poznawczo-partnerska)
Człowiek i AI są zaangażowani w wspólny proces tworzenia znaczeń. AI nie tylko podpowiada, ale zostaje „przepytane”, a człowiek odrzuca, dopowiada, przekracza propozycje. Powstaje relacja poznawcza, w której każda strona zmienia tok myślenia drugiej.
Objawy:
- AI prowokuje zmianę stanowiska, pogłębienie myślenia, autorefleksję,
- student sam formułuje pytania metapoznawcze (np. „czy to logiczne?”, „czy są inne modele?”),
- AI staje się narzędziem prowadzącym do głębszego rozumienia, nie do gotowej wiedzy.
To właśnie ten poziom IALE nazywa dialogiem poznawczym.
Jak rozpoznać, że jesteśmy w „dialogu”?
- Czy zmieniłem zdanie lub pogłębiłem rozumienie dzięki rozmowie z AI?
- Czy AI zadała mi pytanie, którego sam bym nie sformułował?
- Czy zreflektowałem swoje myślenie pod wpływem odpowiedzi AI?
- Czy AI pomogła mi dostrzec lukę, paradoks, możliwość, których nie widziałem?
Ten podział nie służy ocenie użytkowników, lecz samopoznaniu. Współpraca z AI może – ale nie musi – stać się dialogiem. Zależy to od postawy użytkownika, od projektu edukacyjnego, od wartości i celu. IALE nie promuje każdej formy „współpracy z AI” – promuje te, które prowadzą do głębszego, odpowiedzialnego poznania.
***
Przypis:
