Czy pomagając dzieciom, rzeczywiście je wspieramy, czy czasem nieświadomie odbieramy im szansę na naukę samodzielności? „Rodzic-helikopter”, „rodzic pług” czy „wolny wybieg” – te określenia brzmią jak etykietki, ale kryją się za nimi realne decyzje i konsekwencje wychowawcze. W tym wpisie przyglądam się, jak wpływają one na rozwój dzieci i rolę szkoły.
W moim wcześniejszym artykule „Gdzie tkwi błąd? O kompetencjach społecznych i presji rodziców na nauczycieli” poruszyłem temat dzieciństwa i reakcji rodziców na szkolne sytuacje. To dobry punkt wyjścia do rozmowy o stylach wychowawczych, które coraz częściej spotykamy w polskich szkołach i domach. Opisana przeze mnie sytuacja dotyczy drobnego konfliktu między uczniami. Zanim dzieci mogły same dojść do porozumienia, wkroczyli rodzice. Podważając decyzje nauczycieli i przejmując inicjatywę, sprawili w efekcie, że uczniowie nie mieli okazji nauczyć się samodzielnego rozwiązywania sporów, a nauczyciele zamiast wspierać rozwój społeczny, musieli gasić emocje dorosłych. To pokazuje, jak nadmierna opiekuńczość, często nieświadoma, może ograniczać odpowiedzialność i odporność dzieci.
W tym kontekście coraz częściej porównuje się różne style wychowania. Ostatnio często mówi się o rodzicielstwie dającym swobodę (free-range parenting), polegające na powierzaniu dzieciom coraz większej autonomii w codziennych decyzjach dotyczących rozwiązywania problemów. Inspiratorką tego podejścia jest Lenore Skenazy, znana z tego, że pozwoliła swojemu 9-letniemu synowi samodzielnie przejechać nowojorskim metrem. Jej decyzja wywołała gorącą debatę i zapoczątkowało ruch free-range kids. Zwolennicy tego podejścia wierzą, że dziecko, które samodzielnie mierzy się z trudnościami, rozwija odporność psychiczną, odpowiedzialność i współpracę.
Na drugim biegunie znajdują się rodzice-helikoptery (helicopter parents), którzy stale czuwają nad dzieckiem i błyskawicznie interweniują w każdej problemowej sytuacji. Jeszcze dalej idą tzw. rodzice pługa śnieżnego (snowplow parents), którzy zawczasu usuwają z drogi wszelkie przeszkody, negocjują oceny, rozwiązują konflikty, a nawet załatwiają sprawy za dziecko. Choć takie reakcje wynikają z troski i chęci zapewnienia komfortu, mogą odbierać dziecku możliwość uczenia się samodzielności. Warto jednak podkreślić, że każdy rodzic czasem może zachować się jak „helikopter” czy „pług”, ale kluczowe jest, by nie stało się to dominującym stylem wychowania. Między tymi skrajnymi podejściami istnieją również style pośrednie, np. rodzicielstwo wspierające (scaffolding), w którym rodzice stopniowo wycofują swoją pomoc, pozwalając dziecku na coraz większą samodzielność. Takie rozwiązanie bywa bliższe codziennej praktyce, polegającej na łączeniu troski o dziecko z zapewnieniem przestrzeni na jego własne doświadczenia.
Opisany na początku przykład ze szkolnej codzienności, to nie tylko obrazek z życia, ale cały czas zaproszenie do refleksji. Warto więc zapytać, która z postaw jest nam bliższa, czy swoboda free-range, kontrola helikoptera, a może podejście wspierające? Najważniejsze jednak pytanie to, czy nasze działania naprawdę wzmacniają dzieci w budowaniu autonomii i odporności, czy raczej ograniczają ich rozwój?
Oczywiście, że przedstawione tu style wychowania są pewnym uproszczeniem. Jak zauważa Alfie Kohn w swojej książce Mit rozpieszczonego dziecka, wychowanie wymyka się prostym etykietom, a każda postawa rodzicielska nabiera sensu dopiero w szerszym kontekście społecznym i osobistym. To przypomnienie, że tego rodzaju podziały warto traktować bardziej jako zaproszenie do dyskusji, niż gotowy model postępowania.
* * *
Przypisy:
- Witold Kołodziejczyk, „Gdzie tkwi błąd? O kompetencjach społecznych i presji rodziców na nauczycieli,” Edukacja Przyszłości (blog), 2 kwietnia 2025, https://edukacjaprzyszlosci.blogspot.com/2025/04/gdzie-tkwi-bad-o-kompetencjach.html.
- Alfie Kohn, Mit rozpieszczonego dziecka. Wyzwanie rzucone stereotypom na temat wychowania. Tłum. Karolina Bochenek. Warszawa: MiND, 2018. Ebook (epub).
Kontekst:
- Lenore Skenazy, Free-Range Kids (Dzieci na wolnym wybiegu) – klasyka o dawaniu dzieciom większej swobody i odpowiedzialności. Zobacz opis
Emily Edlynn, Autonomy-Supportive Parenting (Rodzicielstwo wspierające autonomię) – podejście łączące troskę rodziców z przestrzenią na samodzielność dziecka. Zobacz opis
Annette Lareau, Unequal Childhoods (Nierówne dzieciństwo) – cenna perspektywa socjologiczna ukazująca, jak różne style wychowania są związane z kontekstem społecznym. Zobacz opis
