Między Naisbittem a Salzman. Edukacja na granicy dwóch epok

Wiele razy na tym blogu odwoływałem się do trendów, które pomagały mi zrozumieć zachodzące zmiany w edukacji. Coraz wyraźniej widziałem, że świat przyspiesza szybciej niż szkoła. Na każdej konferencji powracała myśl, że model szkoły epoki postindustrialnej wyczerpuje się. I choć minęło już ponad 20 lat od sformułowania tej diagnozy, pozostaje ona wciąż zaskakująco aktualna.

Edukacja potrzebuje kompasu. O trosce, kierunku i odwadze w czasach zmiany

Są takie teksty, które wywołują refleksję i zmuszają, by się zatrzymać i nie dlatego, że odkrywają coś zupełnie nowego, ale dlatego, że precyzyjnie nazywają to, co od dawna czujemy. Artykuł „Kompas będzie nam potrzebny”, opublikowany na portalu Edunews.pl, należy właśnie do tej kategorii. To głos doświadczenia i głębokiej intuicji o tym, dokąd zmierza edukacja, jeśli nie wyposażymy jej w właściwe narzędzia, kierunki i wartości. To jednocześnie diagnoza i wyraz autentycznej troski autora, który uważnie obserwuje i komentuje rzeczywistość, ale też konsekwentnie inspiruje do transformacji polskiej edukacji.

Czy IALE przetrwa erę agentów AI?

Pojawienie się wyspecjalizowanych agentów AI do nauki, pisania, badań czy organizacji własnej pracy,  stawia przed edukacją pytanie, które jest zarówno praktyczne, jak i filozoficzne: czy człowiek jest jeszcze potrzebny w procesie uczenia się? Skoro agenci potrafią analizować, planować i generować treści szybciej od nas, to jaki sens ma dziś mówienie o partnerstwie poznawczym człowieka i sztucznej inteligencji?

Przestrzeń twórcza nowej generacji

W trakcie październikowej konferencji VETBridge 2025 w Ostrawie, której organizatorem była Moravskoslezská technologická akademie (MTA) – Morawsko-Śląska Akademia Technologiczna, zaprezentowano wizję modelu Next-Generation Makerspace jako przestrzeni współpracy szkół, przedsiębiorstw i centrów innowacji. Koncepcja ta zainspirowała mnie do rozwinięcia tej idei, wzbogacając ją o elementy metody Challenge Based Learning (CBL) oraz refleksyjnego uczenia się w dzisiejszej szkole.

Kiedy model zaczyna żyć. Emergencja jako rezultat IALE.

W modelu Intentionally AI-Linked Education (IALE) pięć filarów: partnerstwo poznawcze, empatia algorytmiczna, decyzyjność etyczna, sprawczość współdzielona oraz transparentność i bezpieczeństwo, tworzy spójny fundament wartości dla współczesnej edukacji. Wraz z wdrażaniem IALE przez nauczycieli pojawia się nowe zjawisko, które wymyka się planowanym schematom, a które staje się znakiem dojrzałej edukacji. Pojawia się nowa jakość, czyli emergencja. To moment, gdy z relacji między uczniem, nauczycielem, grupą i AI wyłania się coś, co przekracza plan lekcji. To może być nowa myśl, pytanie, odkrycie. To właśnie ten moment, gdy model IALE przestaje być teorią, a staje się doświadczeniem. Takie momenty nie są przypadkiem. Dzieją się wtedy, gdy w klasie pojawia się dialog poznawczy, a uczniowie i nauczyciel współtworzą przestrzeń opartą na świadomości, współodpowiedzialności i współdecyzyjności.

Pytania ważniejsze niż odpowiedzi. Edukacja w czasach sztucznej inteligencji

Jaką rolę pełni dziś AI w edukacji i jak może kształtować jej przyszłość? To pytanie nie jest już teoretyczne. Obecność sztucznej inteligencji w szkole zmienia sposób, w jaki uczymy i w jaki myślimy o uczeniu się. Ostatnio natrafiłem na post prof. Lecha Mankiewicza, w którym opisał sytuację ze swojej klasy. Jedna z jego uczennic po raz pierwszy wykorzystała szkolną AI w trybie nauki, by przeanalizować projekt samokształceniowy.

Archetyp nauczyciela XXI wieku

Szukając archetypu nauczyciela XXI wieku, który radzi sobie w labiryncie przepisów i oczekiwań, a jednocześnie ma odwagę i ciekawość, przypominam sobie postać Indiany Jonesa. Bohatera, który w popkulturze stał się symbolem właśnie tych cech.

Cyfrowy świat redefiniuje szkołę. Uczeń i nauczyciel w nowej roli

Cyfrowy świat fundamentalnie zmienia to, kim są dziś uczniowie i nauczyciele. Redefiniuje sposób myślenia, komunikacji, budowania tożsamości i pojmowania autorytetu. W klasie spotykają się więc dwa światy – analogowy i cyfrowy – i to spotkanie może stać się początkiem wychowania.

O stylach wychowania, które zmieniają szkołę i dom

Czy pomagając dzieciom, rzeczywiście je wspieramy, czy czasem nieświadomie odbieramy im szansę na naukę samodzielności? „Rodzic-helikopter”, „rodzic pług” czy „wolny wybieg” – te określenia brzmią jak etykietki, ale kryją się za nimi realne decyzje i konsekwencje wychowawcze. W tym wpisie przyglądam się, jak wpływają one na rozwój dzieci i rolę szkoły.

Jak odzyskać dzieciństwo w erze smartfonów? O najpilniejszym problemie wychowawczym według Jonathana Haidta

W jednym z ostatnich wywiadów Jonathan Haidt, psycholog, autora bestsellerowej książki "Niespokojne pokolenia" i laureat Parents Next Gen Awards 2025, twierdzi, że największym wyzwaniem dla rodziców i wychowawców jest obecny kryzys zdrowia psychicznego młodych ludzi, który wiąże się z nadmiernym używaniem smartfonów oraz mediów społecznościowych. Haidt nie tylko bada to zjawisko naukowo, lecz angażuje się w aktywizację rodziców i całych rodzin do wspólnego działania na rzecz odzyskania dzieciństwa.

AI nas zastąpi? Tylko jeśli na to pozwolimy

Słyszę z jednej strony głosy nauczycieli wyrażające niepokój, z drugiej krytycyzm wobec rozwoju AI, ale też ignorowanie i nie dostrzeganie jej potencjału. Pytanie, które pojawia się często brzmi: „Czy sztuczna inteligencja odbierze nam pracę. Czy zastąpi nas również w szkole.”

Jak żyć z AI? O cyfrowym towarzyszu i poznawczej odporności

Francuska noblistka Annie Ernaux w swojej niezwykłej książce „Lata” zbudowała portret epoki z pojedynczych obrazów, wspomnień i impresji. Świadomie ułożyłem poniższy tekst w podobny sposób z fragmentów i refleksji, które próbują uchwycić moją drogę odkrywania AI jako zjawisko, które fascynuje i prowokuje do myślenia. Bo być może właśnie tak trzeba dziś o niej pisać – układając własną mapę sensów i znaków zapytania.

Od lenistwa do refleksji. Jak mądrze uczyć się z AI?

Czy korzystanie z generatywnych modeli AI faktycznie prowadzi do degradacji funkcji poznawczych, jak ostrzega prof. Andrzej Zybertowicz? A może to nie technologia, lecz sposób jej użycia decyduje o tym, czy stajemy się mniej refleksyjni? W tym wpisie odpowiadam z perspektywy modelu dydaktycznego, który nie tylko chroni przed poznawczym lenistwem, ale prowokuje do głębszego myślenia, dialogu i twórczości.

Od edukacyjnych przesunięć do świadomej transformacji

Jesteśmy świadkami fundamentalnej przemiany w definiowaniu funkcji edukacji oraz sposobów, w jakie przebiega proces uczenia i rozwijania się uczniów. Tradycyjny, jednolity model szkoły, wywodzący się z epoki industrialnej, powoli, ale skutecznie ustępuje miejsca nowej, dynamicznej wizji, która czerpie inspiracje zarówno z przełomowych odkryć nauk przyrodniczych, jak i z głębokich humanistycznych idei dotyczących rozwoju człowieka.

Zadłużenie poznawcze, czyli co ryzykujemy ucząc się z AI i jak temu zapobiegać

W najnowszym artykule „Against Brain Damage” Ethan Mollick, autor bloga One Useful Thing, ostrzega przed niekontrolowanym wykorzystaniem sztucznej inteligencji w edukacji. Jego teza jest radykalna, ale trafna. Jeśli pozwolimy uczniom korzystać z AI bez refleksji, mogą utracić zdolność samodzielnego myślenia. Uczenie się stanie się jedynie iluzją procesu poznawczego. Praca stworzona przy udziale AI może sprawiać wrażenie oryginalnej, choć trudno określić, kto jest jej rzeczywistym odbiorcą? Uczeń, nauczyciel czy może tylko algorytmiczny system.

Szkoła jako przestrzeń budowania osobistej marki ucznia

Koniec roku szkolnego to czas podsumowań, refleksji i zaproszenie do wspólnego wyobrażania sobie szkoły, która nie boi się zmian, bo rozumie, że jej prawdziwa misja zaczyna się tam, gdzie kończy się rutyna. Szkoły, która otwiera na człowieka – z jego potencjałem, historią i marzeniami. U progu wakacji warto zatrzymać się na chwilę i zadać sobie pytanie, jakiej szkoły naprawdę chcemy? Jakiej edukacji potrzebują nasze dzieci i nasze społeczności? Być może to właśnie teraz jest najlepszy moment, by rozpocząć rozmowę, która będzie miała ciąg dalszy już po wakacjach.

ADHD. Gdy mózg dziecka uczy się chronić — refleksja po wywiadzie z Gaborem Maté

Wywiad z Gaborem Maté — kanadyjskim lekarzem, psychiatrą i psychoterapeutą — może u wielu zmienić dotychczasowe rozumienie ADHD. Od lat temat ten obecny jest w przestrzeni publicznej — najczęściej przedstawiany w kategoriach zaburzenia neurobiologicznego, uwarunkowanego genetycznie, często wymagającego farmakoterapii i specjalistycznych interwencji. Tymczasem Maté zachęca, by spojrzeć głębiej — poza schemat medycznego etykietowania.

Czy AI nas ogłupia? O modelu IALE, który uczy dialogu zamiast kopiowania

 Czy korzystanie z generatywnych modeli AI faktycznie prowadzi do degradacji funkcji poznawczych, jak ostrzega prof. Andrzej Zybertowicz? A może to nie technologia, lecz sposób jej użycia decyduje o tym, czy stajemy się mniej refleksyjni? W tym wpisie odpowiadam z perspektywy modelu IALE (Intentionally AI-Linked Education), który nie tylko chroni przed poznawczym lenistwem, ale prowokuje do głębszego myślenia, dialogu i twórczości.

Sześć zasad odpowiedzialnego korzystania z AI w modelu IALE

Coraz więcej mówi się dziś o wykorzystaniu sztucznej inteligencji w edukacji – nie tylko jako narzędzia, ale jako partnera poznawczego, który towarzyszy uczącym się w procesie odkrywania, tworzenia i analizowania świata. Jednak sama obecność technologii nie wystarczy. Kluczowe jest jak z niej korzystamy i jakie wartości wnosimy do wspólnego uczenia się z AI.

Model IALE a Biała Księga PAN. Rekomendacja dla przyszłości szkoł

W maju 2025 roku opublikowana została "Biała księga. Sztuczna inteligencja w polskiej szkole". Wnioski, spostrzeżenia, rekomendacje, przygotowano przez Sekcję Edukacji Cyfrowej Komitetu Informatyki PAN. Dokument ten jest pierwszą tak szeroką próbą ujęcia wyzwań, szans i zagrożeń związanych z wdrażaniem sztucznej inteligencji w systemie edukacji w Polsce. Zawiera trzynaście głównych rekomendacji adresowanych do Ministerstwa Edukacji Narodowej, oznaczonych numerem 35 oraz literami od a do i, a także inne postulaty, m.in. dotyczące rozwoju krajowych rozwiązań AI (takich jak Bielik.AI).

IALE jako odpowiedź na wyzwania edukacji w epoce sztucznej inteligencji. Refleksje po lekturze „Białej Księgi AI w szkole”

Poniższy wpis jest moją refleksją na temat opublikowanej w maju 2025 roku „Białej Księgi AI w szkole”, opracowanej przez Sekcję Edukacji Cyfrowej Komitetu Informatyki PAN. Zestawiam w nim główne postulaty dokumentu z moją autorską koncepcją IALE – Intentionally AI-Linked Education.

Trzy wyzwania w wychowaniu, o których nie wolno dziś milczeć

Komentarze, który pojawił się na Facebooku pod moim artykułem "Nowe przebudzenie szkoły", zainspirował mnie do zatrzymania się, zadania sobie nowych pytań i refleksji nad miejscem oraz rolą cyfrowego świata w wychowaniu.

Od narzędzia do partnera – poziomy interakcji z AI

Coraz wyraźniej dostrzegamy, że wraz z rozwojem generatywnych modeli sztucznej inteligencji, AI przestaje być jedynie narzędziem do wyszukiwania informacji. Staje się partnerem w procesie poznawania świata – towarzyszem myślenia, prowokatorem pytań, współautorem refleksji. Model IALE (Intentionally AI-Linked Education)*, nad którym pracuję, wyrasta z tej właśnie perspektywy. Zakłada świadomą, odpowiedzialną i krytyczną współpracę człowieka z AI – nie w funkcji zautomatyzowanego pomocnika, lecz jako elementu procesu edukacyjnego, który może wspierać dialog, wzmacniać refleksję i poszerzać horyzonty.

Między pedagogiką towarzyszenia a pedagogiką prowadzenia. Uzupełnienie do artykułu „Nowe przebudzenie szkoły”

Coraz częściej nauczyciele mówią, że rzeczywistość szkolna staje się nie tylko poznawczo wymagająca, ale i głęboko obciążająca emocjonalnie. Nie chodzi już wyłącznie o program, treści, ocenianie czy wszechobecną biurokrację. W centrum pozostaje codzienne zmaganie się z postawami uczniów, napięciami relacyjnymi i rosnącym poczuciem, że dotychczasowe sposoby reagowania nie wystarczają.

Nowe przebudzenie szkoły – o odwadze nauczyciela, który wymaga

Inspiracją do tego artykułu stał się esej Nowe przebudzenie Ameryki* autorstwa Sama Presslera i Pete’a Davisa, opublikowany w newsletterze Connective Tissue. Tekst ten zyskał szeroki rezonans, między innymi za sprawą rekomendacji Jonathana Haidta – psychologa i badacza wpływu technologii na zdrowie psychiczne młodzieży, autora głośnej książki Niespokojne pokolenie (The Anxious Generation). W swoim wprowadzeniu do wspomnianego eseju Haidt wraz z Zachem Rauschem przypominają, że poza diagnozą kryzysu potrzebujemy dziś także opowieści o odnowie, o wspólnocie, zaufaniu i wychowaniu rozumu oraz woli – także w szkołach. 

Dialog poznawczy jako pogłębiona forma partnerstwa IALE

Inspiracją do napisania tego tekstu była lektura eseju Sama Presslera i Pete’a Davisa „Nowe amerykańskie przebudzenie”*, w którym autorzy wzywają do odnowy społecznej opartej na wspólnocie, sensie i duchowości działania. Ich refleksja o potrzebie odzyskania głębi relacji i znaczenia w świecie zdominowanym przez technologię pobudziła mnie do postawienia pytania, czy model IALE może być odpowiedzią nie tylko dydaktyczną, ale także kulturową? I czy relacja człowiek–AI może stać się przestrzenią dialogu o sens, a nie tylko optymalizacji poznania? Ten tekst jest próbą odpowiedzi właśnie na te pytania.

IALE w praktyce: od rozmowy do współpracy.

W ostatnich miesiącach coraz wyraźniej widać, że sztuczna inteligencja przestaje być jedynie narzędziem wspierającym nauczycieli. Staje się ona aktywnym partnerem poznawczym, współtwórcą treści, katalizatorem myślenia. Pisałem o tym we wcześniejszym artykule „AI już nie tylko słucha – teraz też pracuje z nami”. Te doświadczenia – inspirujące i obiecujące – wymagają jednak refleksji, czy rozumiemy, z jaką technologią pracujemy? W polskich szkołach i na uczelniach pojawiają się pierwsze próby pracy z AI, ale nadal brakuje spójnego języka, który pozwalałby opisać edukacyjne konsekwencje tej współpracy.

Pięć filarów IALE jako fundamenty edukacji zintegrowanej z AI

W rozwijanym modelu IALE (Intentionally AI-Linked Education), którego głównym założeniem jest włączenie sztucznej inteligencji do procesu edukacyjnego w sposób celowy, krytyczny i odpowiedzialny, kluczowe miejsce zajmują wartości, które organizują zarówno metodykę pracy, jak i relacje między podmiotami procesu kształcenia. W przeciwieństwie do ujęć instrumentalnych, koncentrujących się na zastosowaniu technologii jako narzędzi wspomagających nauczanie, IALE zakłada konieczność kształtowania postaw i kompetencji w dialogu z AI.

Edukacja w dialogu z AI

Od momentu pojawienia się pierwszych modeli AI zastanawiam się, jak mogą one zmienić edukację. Poszukiwałem możliwości ich zastosowania w szkolnej dydaktyce. Czasami rewolucje zaczynają się cicho – nie od wielkich manifestów, ale od małych decyzji nauczyciela, który pyta: „A co, jeśli pozwolę uczniowi porozmawiać z AI o tym, co go ciekawi?”. Tak może zacząć się zmiana. I właśnie tak – od pytań, nie od odpowiedzi – zaczęła się moja droga do koncepcji IALE. 

AI już nie tylko słucha. Teraz pracuje z nami. Jak badanie zespołu Ethana Mollicka zmienia nasze spojrzenie na współpracę z technologią

Dużo mówi się dziś o sztucznej inteligencji. Jedni widzą w niej zagrożenie, inni – potencjał, dostrzegając jej znaczący wpływ na przyszłość uczenia się. Rzadko jednak patrzymy na AI nie tylko jako na narzędzie, lecz także jak na członka zespołu. Coraz częściej pojawiają się doniesienia o badaniach w tym zakresie. Jednym z nich jest eksperyment przeprowadzony przez zespół pod kierunkiem Ethana Mollicka z Wharton School, szczegółowo omówiony w artykule „The Cybernetic Teammate”. Wnioski z tych badań mogą stać się inspiracją również dla edukacji.

Gdzie tkwi błąd? O kompetencjach społecznych i presji rodziców na nauczycieli

Jako nauczyciel wielokrotnie doświadczyłem sytuacji, które wymagały nie tylko mojej interwencji dydaktycznej, ale także wychowawczej. Ostatnio, podczas drobnego konfliktu wśród uczniów, spotkałem się z reakcją rodziców, która skłoniła mnie do głębszych refleksji nad naszą wspólną rolą w kształtowaniu kompetencji społecznych młodych ludzi.

Zakaz smartfonów w szkole. Czym wypełnić lukę, czyli o ultrastyku, którego nam brakuje

Ustawowy zakaz używania smartfonów przez uczniów w szkołach staje się powoli w Polsce faktem. Jak podaje Portal Samorządowy (www.portalsamorzadowy.pl/edukacja/) od 1 września 2025 roku będzie obowiązywał zakaz korzystania z telefonów w szkole*. Czy samo odebranie uczniom telefonów naprawdę rozwiąże problemy, np. koncentracji, relacji społecznych itd.? Czy zakaz, choć poparty badaniami, nie przyniesie ze sobą nowych wyzwań? Wprowadzenie regulacji to dopiero początek długiej drogi, na której końcu stawką jest zdrowie psychiczne, jakość edukacji i relacje społeczne młodych ludzi.

Jak zadbać o dobrostan uczniów w cyfrowym świecie?

Z jednej strony stajemy w obliczu nieuchronnego rozwoju sztucznej inteligencji, która w ciągu najbliższych lat może zintegrować się z wszystkimi obszarami funkcjonowania szkoły – od organizacji pracy po personalizację ścieżek nauczania. Z drugiej, obserwujemy coraz wyraźniejszy, druzgocący wpływ mediów społecznościowych na relacje społeczne i zdrowie psychiczne uczniów dodatkowo wzmocniony powszechnym korzystaniem ze smartfonów.

Sztuczna inteligencja w edukacji – rewolucja czy ewolucja?

Powszechna obecność generatywnych modeli sztucznej inteligencji zmienia edukację w sposób fundamentalny – od dostosowania treści do indywidualnych potrzeb uczniów, poprzez zmianę roli nauczycieli, aż po redefinicję już nie tylko metod nauczania i sposobów oceny wiedzy, ale też nowych kompetencji kluczowych. Transformacyjny wpływ sztucznej inteligencji na globalną edukację kwestionują już tylko nieliczni. Ta zmiana dotyczy trzech kluczowych obszarów: środowiska edukacyjnego, roli nauczyciela oraz funkcjonowania i nowych zachowań uczniów. Wiele z rozwiązań jest już obecnych w szkolnej praktyce. Nabierają nowego znaczenia i wpływają na zmianę warsztatu pracy nauczyciela.

Kreatywne zajęcia ze sztuczną inteligencją

"Jesteśmy w przełomowym momencie historii” – twierdzi prof. Włodzisław Duch w jednym z wywiadów. Przekonuje on, że sztuczna inteligencja zmieni każdy aspekt naszego życia. Choć są i tacy, co studzą entuzjazm i ogromne oczekiwania związane z rozwojem SI. To wszystko sprawia, że współczesna szkoła staje wobec wyzwania i zobowiązania przygotowania uczniów do etycznego i efektywnego funkcjonowania w świecie, w którym SI odgrywa coraz większą rolę. Jednym z popularnych narzędzi jest ChatGPT – zaawansowany model językowy SI. Jak wykorzystać go do rozwijania krytycznego myślenia i kreatywności uczniów, zamiast jedynie ułatwiać im odrabianie zadań domowych? Poszukując odpowiedzi na to pytanie, zaprojektowałem ćwiczenia, które mają być innowacyjnym podejściem dydaktycznym.

Transformacja Szkoły Podstawowej nr 7 w Innowacyjne Centrum Edukacji Holistycznej

Szkoła Podstawowa nr 7, zlokalizowana w średniej wielkości mieście w Polsce, postanowiła wdrożyć założenia holistycznej edukacji, zgodnie z rekomendacjami raportu "Reforma Kulturowa 2020–2030–2040"*. Celem tej transformacji było stworzenie środowiska edukacyjnego sprzyjającego wszechstronnemu rozwojowi uczniów, uwzględniającego aspekty intelektualne, emocjonalne, społeczne i fizyczne. W artykule przedstawiam działania w ramach tej zmiany, wyzwania, z którymi należało się zmierzyć, oraz rezultaty obserwowane po kilku latach od wdrożenia.